________________
કર્મસ્તવનામાં દ્વિતીય કર્મગ્રંથ
ગુણસ્થાનક– જ્ઞાનાદિ ગુણોનું સ્થાન, ગુણોની તરતમતાના કારણે એટલે શુદ્ધિ-અશુદ્ધિનાં પ્રકર્ષ-અપકર્ષે કરીને જ્ઞાનાદિ ગુણોના ભેદ પાડવાકરવા તે ગુણસ્થાનક કહેવાય છે.
હવે આપણે ગુણસ્થાનકનું સ્વરૂપ જોઈએ. તેમાં જ્ઞાનાદિ ગુણોના સંસારી જીવોમાં વિભાગ કરીએ, તો અસંખ્યાતા ભેદ થાય. કારણકે બધા જીવોમાં સમાન-સરખા ગુણો હોતા નથી. એટલે વાસ્તવિક રીતે વિચારીએ તો ગુણસ્થાનક અસંખ્યાતા છે.
પ્રશ્ન – જીવો અનંતા છે. દરેકને સમયે સમયે ગુણસ્થાનક હોય તો ગુણસ્થાનક અનંતા હોવા જોઈએ ?
જવાબ– બરાબર છે. દરેક જીવને દરેક સમયે ગુણસ્થાનક હોય જ તેથી અનંતા જીવો હોવાથી ગુણસ્થાનક અનંતા હોવા જોઈએ. પરંતુ સ્થાવરમાં કેટલાક અનંતા અનંતા જીવોને એકસરખા ગુણસ્થાનક હોય છે. તેમજ ત્રસ જીવોમાં પણ સંખ્યાતા કે અસંખ્યાતા જીવોને સમાન સમાન ગુણસ્થાનક હોઈ શકે. તેથી ગુણસ્થાનક અનંતા નથી પણ અસંખ્યાતા છે.
પ્રશ્ન- ગુણસ્થાનક અસંખ્યાતા હોય તો ૧૪ ભેદ જ કેમ કહ્યાં?
જવાબ- જો કે ગુણસ્થાનકના એક-બે-ત્રણ-ચાર વિગેરે જેટલા ભેદ કરવા હોય તેટલા વિવાથી ભેદ કરી શકાય. પરંતુ શાસ્ત્રકારોએ મુખ્ય મુખ્ય ગુણની વિવક્ષા કરી ૧૪ ગુણસ્થાનક કહ્યાં છે. ગુણોના મુખ્ય વિભાગ કરીએ તો ચૌદ થાય છે. માટે ગુણસ્થાનક ચૌદ કહ્યાં છે.
ચૌદ ગુણસ્થાનકનું વર્ણન [૧] મિથ્યાષ્ટિ ગુણસ્થાનક– વિપરીત દૃષ્ટિ એટલે વસ્તુનો અન્યથા બોધ-સમજણ તે મિથ્યાદષ્ટિ, એવા દૃષ્ટિવાળા જીવોનું જે ગુણસ્થાનક તે મિથ્યાદષ્ટિ ગુણસ્થાનક.
જે પદાર્થો જે સ્વરૂપે હોય તે પદાર્થોને તે સ્વરૂપે ન માને તે મિથ્યાત્વ. જેમ ધતુરાનું પાન કરેલાને સફેદ વસ્તુમાં પીળાની ભ્રાન્તિ થાય તેમ.
