________________
૧૭ અર્થ નિસ, વિકાર રહિત, સર્વાગ સંપૂર્ણ, અપૂર્વ અને સ્વાભાવિક લાવણ્યયુક્ત જીનેન્દ્ર ભગવાનનું રૂપ શાંત સાગરની પેરે સર્વોત્કૃષ્ટ વર્તે છે. પ્રસ્તુત શ્લોકમાં સ્તુતિકારે વ્યવહાર સ્તુતિ કરેલી છે, તેનાથી પણ ભગવાન અરિહંતની સ્તુતિ સ્વયંસિદ્ધ છે. કારણ કે વ્યવહાર અને નિશ્ચય બને નય જ્ઞાનમાં કારણ છે.
વળી વ્યવહાર વિના માત્ર નિશ્ચયથી પ્રવૃત્તિ માનશો તો –– जो इंदिए जिणित्ता णाणसहावाहियं मुणइ आयं । तं खलु जियिंदियं ते भणंति जे निच्छया साहू ॥
અર્થ:–“જે પુરુષ ઇન્દ્રિયોને નિગ્રહ કરીને જ્ઞાન સ્વભાવ રૂપ આત્માને જાણે છે, તે પુરુષને જે સાધુઓ નિશ્ચયથી ભાવ સાધુ છે, તેઓ જીતેન્દ્રિય કહે છે” આ સ્તુતિ પણ નિશ્ચયની અપેક્ષાએ ન હોવી જોઈએ. કારણ કે નિશ્ચય નયના અભિપ્રાયથી ઇન્દ્રિય જય વ્યવહાર ચારિત્રને અંગ છે તેથી તે આત્માને સ્પર્શી શકતા નથી એ જ પ્રમાણે – जियमोहस्स हु जइया खोणो मोहो हविज साहुस्स। तइया हु खोणमोहो भण्णइ सो निच्छयविहि ॥
અર્થ–મોહને જીતવા પ્રયાસ કરનાર સાધુને મેહ જ્યારે નાશ પામે છે ત્યારે નિશ્ચયને અનુસરણ કરનારા તેને “ક્ષીણ મેહ” કહે છે. અહીં પણ મોહના ક્ષય માટે વ્યવહારની જરૂર છે. પણ નિશ્ચયની માન્યતાથી મેહનો નાશ થતું નથી. મોહના નાશ પહેલાં નિશ્ચયની ઉત્પત્તિ માનવી તે કારણ પહેલાં કાર્યની ઉત્પત્તિ અથવા પિતા પહેલાં પુત્રની ઉત્પત્તિ માનવા બરાબર છે.
સમયસારમાં તેિજ આગળ જતાં કહે છે કે – नेवय जीवठ्ठाणा न गुणठ्ठाणा य अत्थि जीवस्त । . जेण उ एए सव्वे पुग्गलदव्वस्स परिणामा ॥ ' અર્થ:–ખરી રીતે જોતાં જીવના જીવનસ્થાન કે ગુણસ્થાન
