________________
વ્યવહાર-નિશ્ચય-વિચાર
વ્યવહાર નિશ્ચય સમકક્ષ
જેન શામાં વ્યવહાર અને નિશ્ચય બન્ને નય ઉપર સરખો ભાર મૂકવામાં આવ્યો છે. ભગવાન મહાવીર બને નયને સમકતુય કોટિના કહે છે. દિગંબરને માન્ય સમયસારની વૃત્તિમાં શ્રીમદ અમૃતચંદ્રાચાર્યે કહ્યું છે કે –
जइ जिणमयं पञ्चजह तो मा ववहारणिच्छए मुयह। एगेण विणा छिज्जइ तित्थं अण्णेण उण तचं ॥
હે ભવ્ય છે ! જે તમે જિન મતને પ્રવર્તાવવા ચાહતા હે તે વ્યવહાર અને નિશ્ચય એ બન્ને નયને ન છોડે; કારણ કે વ્યવહાર નય વિના તીર્થ (સાધુ-શ્રાવકવૃત્તિ) વ્યવહાર માર્ગને નાશ થઈ જશે. અને નિશ્ચયનય વિના તત્વને નાશ થઈ જશે.
તે જ રીતે કવેતામ્બરોના માન્ય ગ્રન્થ પંચવસ્તકમાં પણ કહ્યું
जह जिणमयं पव्वजह ता मा व्यवहारणिच्छए मुयह . ववहारउच्छेए तित्थुच्छेयो हवाऽवस्सं ॥
અર્થ:–જે જિનમતને માનતા હે તે વ્યવહાર અને નિમય બન્નેમાંથી કોઈ પણ નયને ન છોડે; કેમકે વ્યવહાર નયને છોડવાથી તીર્થનો નાશ થાય છે.
- તીર્થનો ઉછેદ થવાથી કોઈ પણ વ્યક્તિ નિશ્ચય સુધી પહોંચી શકશે નહિ. જે અભૂતાર્થ-અસત્ય હોવાથી વ્યવહાર નયને જોવા એમ માની લઈએ તે પછી જીવ અજીવ આદિ તત્વોને વિવેક
