________________
अन्यस्य कारकः = अन्यत्कारकः । उदकस्य कुम्भः = उदककुम्भः / उदकुM:।૩૫ ધિ: = વૃદ્ધિ: ।ગવાન્ અક્ષિ વ = ગવાક્ષઃ ।માં શાળા = : गोशाला / પોશાનમ્ ।વિનસ્ય અર્થક્ = અવિનમ્ / વિનાઇમ્ । વેશસ્ય મધ્યમ્ = મધ્યવેશ:/ देशमध्यम् । पुरुषस्य आयुः = पुरुषायुषम् । बृहताम् पतिः = बृहस्पतिः । मण्डूकानाम् સર = મહૂવસરણમ્ । વનસ્ય પતિઃ = વનસ્પતિઃ । વિશ્વસ્ય મિત્રમ્ = વિશ્વામિત્ર: 1 યસ્ય રોગ: = દૈત્યોન: / ોઃ । દૈત્યસ્ય શોઃ = થશોઃ / દોઃ । ફેશ્વરે અધિ = શાધીન:
=
૧.
(A) પૂર્વપદ કોઇ નામ હોય અને ઉત્તરપદ શૌણ્ડ, ધૂર્ત, પ્રવીળ, નિપુન, પતિ, પતુ, શન, સિદ્ધ, શુ, પદ, વન્ય વગેરે હોય તો આ સમાસ થાય છે.
દા.ત. સમાયામ્ પણ્ડિતઃ = સમાšિતઃ । વાચિ પટુ = વાવવતુ: I વાયેલું શત: = વાર્થાત:। આતપે શુ: = આતપશુ: | કેટલાક અનિયમિત વિભક્તિ તત્પુરુષ સમાસ
૨. નક્ તત્પુરુષ સમાસ
પૂર્વપદ ન હોય અને ઉત્તરપદમાં કોઇ પણ શબ્દ હોય ત્યારે આ સમાસ થાય છે. અને તે 7 નો વ્યંજનથી શરૂ થતા શબ્દ પૂર્વે ઞ અને સ્વરથી શરૂ થતા શબ્દ પૂર્વે અન્ થાય છે.
૨.
દા.ત. ન પુરુષઃ = અપુરુષ: I 7 કથ્થૈ = અનુભૈ:।
કેટલાક અનિયમિત નક્ તત્પુરુષ સમાસ
ન પન્થા: = અવસ્થા: / અપથમ્ । ન પુમાન્ ન સ્ત્રી = નપુંસઃ । નમિત્રમ્ = અમિત્ર: ।
૩. કર્મધારય તત્પુરુષ સમાસ
-
૧. કર્મ – ક્રિયા અને ધારય = તેનો આધાર. ક્રિયાનો આધાર કેવલ ઉત્તરપદ ન હોય પરંતુ આખો સમાસ હોય તે કર્મધારય સમાસ કહેવાય છે.
આ સમાસમાં પૂર્વપદ કોઇ ગુણદર્શક વિશેષણ કે નામ હોય છે અને ઉત્તરપદ રૂપાખ્યાન થાય તેવો કોઇ પણ શબ્દ હોય છે. અને તે બે પદોની વચ્ચે પ્રથમા વિભક્તિનો સંબંધ હોય છે. સુ. સં. મન્દિરાન્તઃ પ્રવેશિકા
૧૯૧
પાઠ - ૧૯
