________________
1
દા.ત. નૃત્ = તિતિ / સ્મૃતિ નૃત્ = તિતિ / સ્મૃતિ । વરૃપ, વૃત, વૃશ્ય, શુધ્ અને સ્વ ્ ધાતુ આ કાળમાં વિકલ્પે પરૌંપદી છે અને ત્યારે રૂ લગાડાતી નથી.
દા.ત. વતૃપ્= જયંતિ (પરર્સી.), સ્થતે સ્પિયતે। (આત્મને.) ૩. ક્રિયાતિપત્ત્વર્થ
૧. ક્રિયાતિપત્યર્થમાં સ્થ ને હ્ય.ભૂત.ના પ્રત્યય લાગે છે. ધાતુની પૂર્વે કાળવાચક અ લગાડાય છે. બીજી રીતે સામાન્ય ભવિષ્યકાળના જેવા જ રૂપો થાય છે. : અનધ્યે ।
દા.ત. તમ્ = અ + નમ્ + સ્ટે
=
અદ્યતન ભૂતકાળમાં અને ક્રિયાતિપત્યર્થમાં અધિ + રૂ ધાતુમાં વિકલ્પે રૂ ને બદલે ॥ મૂકાય છે અને તે વ્યંજન પૂર્વે ઔ થાય છે.
દા.ત. અધિ + ઞ + 3 + ચત =
અધ્યેયત ।
અથિ + અ + ગી + સ્થત = अध्यगीष्यत ।
કર્મણિ રૂપ તથા ભાવે
૧. માર્ગો.નિયમાવલિમાં આપેલા કર્મણિના નિયમો જોવા.
૨.
૨. ગણકાર્ય રહિત કાળમાં કર્મણિ તથા ભાવેરૂપો તૈયાર કરેલા અંગને જ આત્મનેપદના પ્રત્યયો લગાડવાથી થાય છે.
રૂપ
નામધાતુ
૧. કેટલીક વાર તુલ્ય, આચરણ આદિ અર્થમાં નામને ય પ્રત્યય લાગી નામ ધાતુ બને છે. અને આત્મનેપદમાં રૂપ થાય છે.
દા.ત. ચિંતામળિરિવાપતિ = ચિંતામળીયતે ।
૨. ક્યારેક થ લાગ્યા વિના જ પસ્મૈપદના પ્રત્યય લાગે છે.
દા.ત. પતમિવાત્તતિ = નન્નતિ ।
ને સુ. સં. મન્દિરાન્તઃ પ્રવેશિકા
રૂપાખ્યાન
૧. શ્વસ્તન ભવિષ્યકાળ
૧૩૬
પાઠ
- ૧૫
