________________
દા.ત. રામો હવે શતં નિષ્ઠાનું ધારયતિ ।
↑↑
↑
દેવાદાર લેણદાર દેવાની વસ્તુ
૫. જે નામને નમઃ કે સ્વસ્તિ જોડવામાં આવે તે ચતુર્થીમાં આવે છે. તથા વિના જોડવામાં આવે તે દ્વિતીયા, તૃતીયા કે પંચમીમાં આવે છે
દા.ત. નિનાય નમ: । સ્વસ્તિ સંધાય । ધર્મ / ધર્મેળ / થર્માત્ વિના ન મોક્ષઃ । ૬. ક્રોધ, દ્રોહ, ઈર્ષ્યા કે અસૂયા અર્થના ક્રિયાપદો સાથે ક્રોધ વગેરે જેના પ્રત્યે બતાવવામાં આવે છે તેને ચતુર્થી વિભક્તિ આવે છે. વળી વૃદ્ ક્રિયાપદની સાથે ઈચ્છિત વસ્તુવાચક શબ્દ (એટલે કર્મ) પણ ચોથીમાં આવે છે.
દા.ત. શ્રેષ્ઠી વિદ્વાય તિ । મોાય સ્મૃતિ ।
૭. પ્રતિ + વા નું કર્મ દ્વિતીયામાં અને બદલામાં લેવાનું હોય તે પંચમીમાં આવે છે. દા.ત. તિન્નેભ્યો માષાન્ પ્રતિયઘ્ધતિ ।
૮. ‘આપવું’ એ અર્થના ક્રિયાપદનું પ્રધાન કર્મ દ્વિતીયામાં અને ગૌણ કર્મ ચતુર્થીમાં આવે છે.
દા.ત. બ્રાહ્મણેભ્યો મોવાન્ તિ / યતિ ।
૯. ૨૦ + ઘોષ કે સ્વર = સ્વવર્ગનો ત્રીજો મુકાય છે. દા.ત. વ્ + ગમ: = ૩૬ામ: । વનાત્ + આપતિ
ધાતુઓ
પહેલો ગણ
અધિ + ગમ્ - મેળવવું પ્રતિ + આ + ગમ્ - પાછું આવવું પ્રતિ + વ[ ય]- ના બદલામાં આપવું મન્ - ભજવું, આશરો કરવો
=
वनादागच्छति ।
છઠ્ઠો ગણ
૩૫ + વિશ્ - ઉપદેશ કરવો, શિખવવું, સમજાવવું
દશમો ગણ
ઘૃ - ધારણ કરવું, પહેરવું, દેણદાર
હોવું, દેવું હોવું
૩૬ + મૂ - ઉદ્ભવ થવો, ઉત્પન્ન થવું, નીપજવું
વ્ + સ્થા [ તિક્] - ઊઠવું, ઊભા થવું
. સુબોધ સંસ્કૃતમાર્ગોપદેશિકા ૩૩ પાઠ - ૮
