________________
સામાયિકની ક્રિયા
૧૭ સર્વ પ્રકારના અશુભ વ્યાપાર પછી તે કરવારૂપ હય, કરાવવા રૂપ હોય કે અનુમોદનારૂપ હોય, તેને મન-વચન-કાયાથી ત્યાગ અને સર્વ પ્રકારના શુભ વ્યાપારને મન-વચન-કાયાથી આદર કેવળ કરવારૂપ જ નહિ, કિન્તુ શક્તિ અનુસાર કરાવવા અને અનુમેદવારૂપ પણ વિહિત કરેલ છે.
કઈ પણ શુભ વિચાર જ્યાં સુધી આચરણમાં આવતે નથી, ત્યાં સુધી તે કેવળ વિચાર જ છે, પરંતુ આચાર નથી. આચારને અનુરૂપ વિચાર અને વિચારને અનુરૂપ આચાર ઘડાય ત્યારે જ તે ધર્મરૂપ બને છે અને તે ધર્મ જ જીવને ધારણ કરે છે, દુર્ગતિપાત અટકાવે છે, સદ્દગતિ અપાવે છે.
સામાયિકના આઠ પર્યાયે બતાવ્યા છે. તેમાં કેવળ વિચાર નહિ, કિન્તુ આચાયુક્ત વિચારને જ સ્થાન આપેલું છે.
સામાયિકના આઠ પર્યાયે દષ્ટાન્ત સહિત બતાવતાં કહ્યું છે કે – તમારૂ, સમરૂાં, સ્નેહા, સમાસ, સંવે છે अणवज्जं च परिणं, पच्चक्खाणे य ते अठ ॥ दमदंते, मेयज्जे, पूच्छा चिलाइपुत्तेय । धम्मरुइ, इला, तेइली सामाइअ अट्ठ उदाहरणा॥
અર્થ – સમભાવ, દયાભાવ, સમ્યગુવાદ, સમાસ, સંક્ષેપ, અનવદ્ય, પરિજ્ઞા અને પ્રત્યાખ્યાન આ આઠ સામાયિકના પર્યાય છે.
તે ઉપર અનુક્રમે દમદંત, મેતાર્ય, કાલકસૂરિ, ચિલાતીપુત્ર, લોકિકાચાર પંડિત, ધર્મરુચિ, ઈલાપુત્ર અને તેટલીપુત્રના ઉદાહરણ છે.
ઉપસર્ગ અને સત્કાર પ્રત્યે સમાન ભાવ રાખનાર દમદંત રાજર્ષિ, કૌંચ પક્ષીના પ્રાણની રક્ષા ખાતર પિતાના પ્રાણ આપનાર મેતાર્ય મુનિવર, દત્ત પુરોહિતને સત્ય વચન કહેનાર કાલસૂરિ, ઉપશમ, વિવેક અને સંવરરૂપ માત્ર ત્રણ પદના વિચારથી ઘોર ઉપસર્ગને સમતાભાવે
