________________
૧૧૯
પરમપદ-પ્રદાયક સામાયિક હોય છે. જ્યાં સુધી શરીરમાં તેના નામના, તેના સંબંધીઓમાં આત્માપણાની બુદ્ધિ છે, ત્યાં સુધી જીવ સામાયિક ધર્મને અધિકારી બની શકતું નથી.
શરીર આદિ અને અંતવાળું છે.
આત્મા ચેતન છે. અનાદિને છે. અનંતકાળ પર્યત રહેવાના સ્વભાવવાળે છે.
શરીર મૂર્ત છે, આત્મા અમૂર્ત છે. શરીર ઈદ્રયગ્રાહ્ય છે, આત્મા અતીન્દ્રિય છે. શરીર પર છે, આત્મા “સ્વ” છે. શરીરમાં “મમ’ બુદ્ધિ થાય છે, આત્મામાં “અહં” બુદ્ધિ થાય છે. શરીર અનેક છે, આત્મા એક છે. શરીર ભગ્ય છે, આત્મા જોક્તા છે. શરીર દશ્ય છે, આત્મા દ્રષ્ટા છે. શરીર વિનાશી છે, આત્મા અવિનાશી છે.
શરીર રોગ, જરા અને મરણ સ્વભાવવાળું છે, આત્મા અરેગી, અજર, અમર છે.
શરીર કર્મ જનિત છે, આત્મા અજન્ય છે, ધ્રુવ છે, શાશ્વત છે.
એ રીતે શરીર અને આત્મા બંનેના સ્વભાવ તેમજ સ્વરૂપ એક નથી, પણ દિન છે; એનું જ્ઞાન થવું એ સામાયિક ધર્મની યેગ્યતા પામવાનું પ્રથમ પગથિયું છે.
આત્મા એ દેહ નહિ, પણ દેહી છે. શરીર નહિ, પણ શરીરી. છે. શરીર એ આત્માને રહેવાનું ઘર છે. આત્મા એ ઘરમાં વસનારે. ઘરને સ્વામી છે. ઈદ્રિયે એ શરીરરૂપી ઘરનાં બારીબારણું છે. | મન અને બુદ્ધિ એ ઈન્દ્રિયેથી પણ સૂક્ષમ છે. મનને દૂરદર્શક યંત્ર (Telescope) કહી શકાય, તે બુદ્ધિને સૂક્ષ્મદર્શક યંત્ર (MicroScope ) કહી શકાય. પરંતુ આત્મા તે બંનેથી પર અને નિરાળો છે.
