________________
'૧૦૮
આરાધનાને માર્ગ સમ એટલે જ્ઞાન, દર્શન, ચારિત્રરૂપ મેક્ષ પ્રાપ્ત કરવા માટે સમાન સામર્થ્યવાળા આત્માના ગુણે, તેને લાભ એટલે સામાયિક.
જે પરિણામને ધારણ કરવાથી આત્મા સમવૃત્તિવાળે બને, રાગદ્વેષ રહિત થાય, સર્વ પ્રાણુઓને પોતાના આત્માની જેમ જુએ, તે સામાયિકનાં પરિણામ છે.
સામાયિક એ સર્વ મૂળ–ગુણોના આધારભૂત છે. કારણ કે તે સર્વસાવદ્ય વ્યાપારોના ત્યાગરૂપ છે. કહ્યું છે કે,
सामायिकं गुणानामाधारः खमिव सर्व भावानाम् । नहि सामायिक हीतावरणादिगुणान्विता येन ॥१॥ तस्माज्जागद भगवान् सामायिकभव निरुपमोपायम् । शारीर मानसानेक दुःखना शश्य मोक्षस्य ॥ २ ॥
અર્થ –આકાશ જેમ સર્વ ભાવેને આધાર છે, તેમ સામાયિક સર્વ ગુણોને આધાર છે. સામાયિકથી રહિત છે ચારિત્રાદિ ગુણેથી સંપન્ન થઈ શકતા નથી. તે કારણે શારીરિક અને માનસિક અનેક દુઃખોના નાશરૂપ મોક્ષને નિરૂપમ ઉપાય, ભગવાને એક સામાયિકને જ કહ્યો છે.
જીવ જ્યારે સમ-પરિણામવાળો બને છે, ત્યારે પ્રતિ ક્ષણ નવાનવા જ્ઞાન, દર્શન અને ચારિત્રના આ પર્યાયે સંકલેશના વિચ્છેદક અને નિરૂપમ સુખના હેતુ બને છે.
તેથી શામાં તેને ચિંતામણિ, કલ્પતરુ અને કામધેનુથી પણ અધિક પ્રભાવશાળી કહ્યાં છે.
અચિન્તત્ય પ્રભાવશાળી આ સામાયિકના પરિણામની પ્રાપ્તિ, જીવને સર્વસાવદ્ય ગો (પાપ વ્યાપારીને ત્યાગ કરવાથી અને નિરવ યોગો (નિષ્પાપ વ્યાપારો)નું સેવન કરવાથી થાય છે. વસ્તુતઃ સર્વ જી સાથે મૈત્રી આદિ પ્રશસ્ત ભાવને ધારણ કરવા એ જ સામાયિક છે.
