________________
અંતિમ આરાધના છે અને પાણીમાં વસનાર, જમીન ઉપર રહેનાર કે આકાશમાં ઉડનાર પંચેન્દ્રિય જીવેની વિરાધના કરી હોય, bધથી, લેભથી, ભયથી, હાસ્યથી કે પરવશતાથી અસત્ય વચન ઉચ્ચાર્યા હોય, માયાદિનું સેવન કરીને અન્યનું નહિ આપેલું ધન પણ ગ્રહણ કર્યું હોય, દેવ સંબંધી, મનુષ્ય સંબંધી કે તિર્યંચ સંબંધી મૈથુન સેવ્યું હોય, તે સેવવાની અભિલાષા કરી હોય, ધન-ધાન્યાદિક નવવિધ પરિગ્રહ સંબંધમાં જે મમત્વભાવ પોષ્ય હાય તથા રાત્રિભેજનત્યાગમાં જે કંઈ અતિચારે લાગ્યા હોય, તે ક્ષર્વની આત્મસાક્ષીએ નિંદા કરવી જોઈએ અને ગુરુ સાક્ષીએ ગહ કરવી જોઈએ.
તપ સંબંધી અતિચારો જેવા કે, અનશન, ઉદરી આદિ છ પ્રકારને બાહ્ય તપ અને પ્રાયશ્ચિત, વિનય આદિ છ પ્રકારને અત્યંતર તપ શક્તિ પ્રમાણે ન કર્યો હોય, તેની નિંદા અને ગહ કરવી જોઈએ.
વીર્ય સંબંધી અતિચાર, જેવા કે જ્ઞાન, દર્શન, ચારિત્ર અને -તપની આરાધનામાં, મન-વચન-કાયાનું છતું બળ ગોપવ્યું હોય તથા વર્યાચારનું પાલન કરનારની નિંદા કરી હોય, ઉપેક્ષા કરી હોય, તેની નિંદા-હ કરવી જોઈએ.
વચ્ચારણ
પ્રાણાતિપાત-વિરમણ આદિ વ્રત પૂર્વે લીધેલાં હોય, તે તેને ફરી ઉચરવાં જોઈએ અને પૂર્વે ન લીધાં હોય, તો અત્યારે લેવાં જોઈએ.
સર્વ-જીવ-ક્ષમાપના
પૃથ્વીકાયાદિ ચોર્યાસી લાખ છવાયોનિમાં રહેલા એના જે અપરાધ કર્યા હોય, તેને ખમાવવા જોઈએ તથા તે છાએ કરેલા અપરાધને ખમવા જોઈએ. પૂર્વે બંધાએલાં વેરને દૂર કરીને સર્વ જીની સાથે મૈત્રી ચિંતવવી જોઈએ.
