________________
શ્રી જૈન ધર્મના તત્વન ટુંકસાર, કરનાર આજીવજ છે કે જેને શાસ્વત સુખના અભાવે કૃત્રિમ ક્ષણિક સુખની વાંછના થવાથી ગ્ય પદાર્થની કલ્પનાથી રચના કરી છે એટલે જીવજ કર્મને કર્તા ભકતા છે.
ઈશ્વર પદ પામેલા એટલે મેક્ષ પામેલા આત્માઓ અનંત છે અને એવા પણ આત્માઓ અનંત છે કે જેણે ઉન્નતિ કમનો હજી પ્રારંભ પણ કર્યો નથી (અવ્યકત મિથ્યાત્વ નિગોદ) નિગોદમાંથી નીકળેલો જીવ એકેંદ્રિયાદિ ગતિમાં જન્મ મરણાદિ અસહ્ય દુઃખ સહન કરતો આગળ વધતા મનુષ્ય ગતિ પામી બહિષ્ટી મટી અંતર દ્રષ્ટિથતાં કૃતિમ અશુદ્ધતાદૂર થતાં સમ્યક જ્ઞાન દર્શન ચરિત્રાદિ શાસ્વત ગુણો પ્રગટી નીકળે છે આવરણ દૂર થઈ જાય છે તેથી આત્મા સ્વભાવિક રૂપમાં આવી જઈ કર્મથી મુક્ત થાય છે અને એવી સ્થિતિમાં રહે છે કે જ્યાં સુફમ કે જડ શરીરની અગત્ય નથી. ઉન્નતિ કમને ઈચ્છનારે આત્માના સ્વભાવિક ગુણોને આવરિત કરનાર કૃત્રિમ દુર્ગણ (પુગળી, શરીરના રાગે ઉત્પન્ન થએલા દશ પ્રાણને વશવર્તી પણાથી ઉત્પન્ન થએલા કષાને દૂર કરી સ્વભાવિક ગુણેને પ્રકટાવવા, આવરણ દૂર કરવું; સ્વતંત્રતા આપવી એજ મુક્ત એટલે મોક્ષ છે.
ઉન્નતિ કમના માર્ગમાં એટલે સંસાર પર્યટણ કરવામાં જીવનું અસ્તિત્વ ચાર સ્થાનમાં હોય છે (દેવ, મનુષ્ય,
