________________
१०४
શ્રી જૈન ધર્મના તત્વનો ટુંકસાર.
એવું છે કે ગ્રહ થયે સારના કાનમાં
કોઈ ઘણું સાંભળે, ઘણું દેખે, કોઈ થોડું સાંભળે કઈ ઘણું સાંભળે કે મન વડે ઘણા વિષય જાણે કઈ થોડા જાણે તેવા બાર ભેદ છે તે અઠાવીશ પ્રકારને બાર ગણું કરી બુદ્ધિના ચાર ભેદ ઉમેરતા (૨૮૪૧૨૪=૩૪૦ ભેદ થયા. મતિ જ્ઞાનને દષ્ટાંતથી બતાવે છે=કેઈક પુરૂષે અવ્યક્ત શબ્દ સાંભળ્યો તે ભાષાનાં પુગળે સાંભળનારના કાનમાં પેસીને ફરસ્યા તે વ્યંજના વગ્રહ થયે તે પછી કઈકે મને સાદ કર્યો એવું જે અવ્યક્ત જ્ઞાન તે અર્થાવગ્રહ પછી એ સાદ કોનો છે એવી જે વિચારણું તે ઈહાએ શબ્દ સ્વર અમુકનો છે એવો નિશ્ચય કરે તે અપાય. નિશ્ચય કરેલા સ્વરને ઘણા કાળ સુધી ધારી રાખે તે ધારણા. એ રીતે નાક, કાન, સેંદ્રિ (જીભ) સ્પશે દિ (ચામડી શરીર ) એ ચારને પિતાના વિષયના પુદગળની ફરસના થાય છે તે ફરસના એ જ વ્યંજનનાગ્રહ. અને આંખ ત્થા મનના વિષયેના પુદગળો તે ઇકિને ફરસતા નથી જેમકે કઈ પુરૂષે કઈ રૂ૫ દીઠું. તે દેખવામાં આંખના પ્રકાસનાં પુગળે તેના ઉપર જઈ પડે છે પણ દેખેલા વિષયના પુદગળે આંખમાં આવી અથડાતાં નથી તેમજ રાતના સ્વપ્રમાં મનથી ચિંતવેલા વિષયના પુગળે કાંઈ મનને ફરસતાં નથી જેથી તેને વ્યંજનાવગ્રહ ન હાય માટે અર્થાવગ્રહ છ પ્રકારના કહ્યા. તેમજ ઈહા અને અપાય ધારણામાં તે આંખને મનને ખપ પડે જ છે માટે
