________________
૧૦૨
ધર્મ–શ્રદ્ધા ખૂનની સજા ફાંસી”—એવું જેને જ્ઞાન ન હોય, તે ખૂન કરે તો ફસી મળે કે નહિ ? અવશ્ય મળે. એ રીતે અમિ બાળે એવું જ્ઞાન હોય કે નહિ, પણ તેના ઉપર પગ મૂકે તે પગ દાઝે કે નહિ ? વિષ મારનારું છે એમ ન જાણે, છતાં તે ખાય તે પ્રાણ જાય કે નહિ ? જ્ઞાન થયા વગર કિયા ન જ કરાય અગર કરાય તે પણ ફળ તે ન જ આપે, એ માન્યતા જ ભૂલભરેલી છે. બાળક દૂધ અને ખડીને ભેદ ન સમજે, ત્યાં સુધી તેણે પીધેલું દૂધ કાંઈ પણ ફળ નહિ જ આપવાનું? અવશ્ય આપવાનું. માંદે માણસ દવાના ગુણ કે દોષને ન સમજે, ત્યાં સુધી દવા તેને ગુણ નહિ જ કરે ? અવશ્ય કરશે.
સંસારવ્યવહારમાં ડગલે ને પગલે જ્ઞાન વિનાની ક્રિયાઓ થઈ રહી છે. જ્ઞાન હો કે ન હ પણ કરેલી કિયા ફળ આપ્યા સિવાય રહેતી નથી. તે પછી એ શંકા થશે કેજ્ઞાનની જરૂર જ શી ? દૂધનો સ્વભાવ જ ગુણ કરવાનો છે, તે પછી જાણે કે ન જાણે તે પણ તેના ખાનારને ગુણ થવાને જ છે. એ વાત સાચી હોવા છતાં દૂધની જગ્યાએ ખડી પીવામાં આવે તે ફાયદો થાય? ન જ થાય. ત્યારે
ખડી ન પીવાય અને દૂધ જ પીવાય” એટલું જ્ઞાન તે હાવું જ જોઈએ. એ જ્ઞાન પછી પિતાને છે કે બીજાને. જે વસ્તુનું જ્ઞાન પિતાને ન હોય, તે વસ્તુને ફાયદો ઉઠાવવા માટે બીજાના જ્ઞાનની સહાય લેવી પડે છે. પણ જ્ઞાનની જરૂર તો પડે જ છે. બીજાના જ્ઞાનની સહાય લેવી, એને શ્રદ્ધા કહેવાય છે.
એક વાત યાદ રાખવા જેવી છે કે–એકબીજાની ક્રિયાનો ફાયદો એકબીજાને થતું નથી, પણ એકબીજાના જ્ઞાનનો
