________________
હીભકારકપ
૧૭૫
આરાધનામાં પ્રાણાયામની પ્રક્રિયાઓ બતાવી છે અને શ્રી જિનપ્રભસૂરિ જેવા જિનશાસનના શણગાર પણ ધ્યાનસિદ્ધિપરત્વે પ્રાણાયામની પ્રક્રિયા પર ભાર મૂકી રહ્યા છે, એટલે જૈનધર્મો પણ ગસિદ્ધિ–મંત્રસિદ્ધિ માટે પ્રાણાયામને સ્વીકાર કરે છે અને આરાધકેએ તેને વિધિ અનુસાર પ્રયોગ કરવાનો છે.
કલ્પકાર કહે છે કે હી કારના ધ્યાનની સિદ્ધિ માટે ચંદ્રસ્વર સાધવા જેવો છે. તે સાધીને અર્થાત્ ગ્રહણ કરીને તેના વડે શ્વાસનું આકર્ષણ કરવું, એટલે કે પૂરક કરો અને એ રીતે પ્રાણાયામમાં પૂરકપૂર્વક કુંભક કરવાનો હોય છે, એટલે પૂરક વડે જે શ્વાસ ગ્રહણ કર્યો હોય તેનેકુંભ જળને ધારણ કરે તેમ–કેટલાક સમય સુધી ધારી રાખવા હોય છે અને ત્યાર પછી તેનું રેચન કરવાનું હોય છે, એટલે કે તેને ધીમે ધીમે બહાર કાઢી નાખવાને હોય છે.
આવી કિયા ધ્યાનસિદ્ધિના પ્રારંભમાં પાંચ-છ વખત કરવાની હોય છે અને પછી ધીમે ધીમે તેને કમ વધારીને અનુક્રમે સોળ પ્રાણાયામ સુધી પહોંચવાનું હોય છે.
આ રીતે પ્રાણાયામની કિયા કર્યા પછી આરાધકે બે ભ્રમરની વચ્ચે હી કારનું ચિંતવન કરવાનું છે. તેમાં જે વણે હી કારનું ધ્યાન કરવું હોય, તે રંગને હીબકાર
