________________
૧૨૯
હીકારકપ
ધર્મની પરીક્ષા અંગે કહેવાયું છે કે –
'
यथा चतुर्भिः कनकं परीक्ष्यते, નિપજ-એન-તાપ-તાવનૈઃ | तथा हि धर्मा विदुषा परीक्ष्यते, श्रुतेन शीलेन तपोदया गुणैः ।।
જેમ સેનાની પરીક્ષા નિઘર્ષણ એટલે કસોટીના પત્થર પર ચડાવીને કસ લેવાથી થાય છે, છેદન એટલે છીણું વતી કાપીને અંદરના ભાગ જેવાથી થાય છે, તાપ એટલે તેને તપાવીને તેમાં કઈ ધાતુને ભેળ તો નથી? તેની ખાતરી કરવાથી થાય છે તથા તાડન એટલે ટીપીને તેનું પતરૂં સોનાની માફક બારીક થાય છે કે કેમ? એ જેવાથી થાય છે, તેમ ધર્મની પરીક્ષા પણ વિદ્વાનો ચાર રીતે કરે છે :
(૧) શ્રુતેન–શાસ્ત્ર વડે તે ધર્મના અંગે પ્રતિપાદિત થયેલાં શાસ્ત્રો કેવાં છે? પ્રામાણિક કે અપ્રામાણિક? સંવાદવાળાં કે વિસંવાદવાળાં ? સર્વજ્ઞોએ કહેલાં કે મનઃકલ્પિત ? આ પરીક્ષામાં જે એમ માલુમ પડે કે તેનાં શાસ્ત્રો અપ્રામાણિક છે, વિસંવાદવાળાં છે તથા મનઃકલ્પિત છે, તો તેને કુધર્મ જાણીને તેનો ત્યાગ કરે અને જે એમ માલુમ પડે કે તેનાં શાસ્ત્રો પ્રામાણિક છે, એટલે કે કોઈપણ જાતની ઘાલમેલ વિનાનાં છે અને સર્વજ્ઞ– પ્રણીત એટલે સર્વજ્ઞોએ પ્રરૂપેલાં છે, તે જાણવું કે
