________________
૧૩૬
જગતશાહ
છે: નકટીની ખાડીથી કંથકેટ વીસ કેસ થાય ને એ છે પગરસ્તે. પણ રસ્તે ઉઘાડો ને એથ વગરને છે. ઘેડાં જે દેડે તે એકાદ બે પહેરમાં કંથકોટ પહોંચી જાય. નકટીથી તે કંથકોટની હદ સુધી વચમાં હદ લાખિયારની. ને લાખિયારને લાખે નામે સંધારેને ઘોડાં આપે, સંઘારની સરભરા કરે, વહાણનાં દાણાપાણી આપે. કંથકેટના રાયલ જામને ફાડે ભારે છે. પણ એ દાખડે કરી કરીને કટક જમાવે તેય પૂરાં પાંચસે ઘોડાં ભેગાં ન થાય. એને ડંખ કાંઈ ગણવા જોગ નથી. એ પતે લેભિયે ને એના કારભારી જેન; ને ત્યાં સંધમાંય બે તડાં છે, એટલે કામ પાર પાડવામાં વાંધો નહીં આવે !”
ચાવડાએ વાત માથે લીધી; લગભગ અડધી તે પાર પણ ઊતરી ગઈ ગઢમાં દમ નહેતે ને જામમાંયે દમ નહોતેઃ આ હમણાં કામ પત્યું સમજજો! પણ ત્યાં તે નસીબને ખેલ ફરી બેઠો અને એક ઊગતા જુવાન છોકરાને હાથે એને બૂરી ફેજ થયો !
ચાવડા પિતે પકડાયો. ત્યાં એનું ભૂંડું અપમાન થયું. હથિયારપડિયાર મૂકીને એનું કટક પાછું ફર્યું ! સંધાર એટલે દરિયાને જીવ. એ ધરતી ઉપર આવે તે જાણે મગર જમીન પર આવ્યો એવું લાગે. વહાણને ખેવૈયાને ઘેડાની ફાવક નહિ. વળી લાખા જામ સંધાર કટકને—હારીને પાછા ફરેલા સંધાર કટકને–સલામત પાછું ફરવા દેશે એને ભરોસેય નહિ. માછલું જમીન ઉપર આવે ને તરફડે એમ સંધાર પીછેહઠમાં તરફડતા હતા. મનમાં હરણફડકે એવો કે એમના શ્વાસ અધ્ધર ને અધર જ રહેતા હતા.
લાખા જામની વાત વહેવારની હતી. પરંતુ લાખો જામ સાથેસાથ રાજરીતનેય ખેવૈયો હતો. વળી લાખા જામના એક પૂર્વજે-પાંચ પેઢીના પૂર્વજે-એક બીજા ચાવડા સાથે જે વહેવાર કર્યો હતો એની યાદ એમને મેડે મેડે પણ સતાવતી હતી, ચિંતા ઉપજાવતી હતી.
