________________
૭૯
પણ આગ્રહથી નોજીવ માંગ્યો ત્યારે ફરીથી અજીવનો પદાર્થ જ આપ્યો. ત્યારે સૂરિએ રોહગુપ્તને કહ્યું કે “તું કદાગ્રહ છોડી દે. જો નોજીવ હોત તો આ દેવ આપત. એમ કહી બીજા એકસો ને ચુમ્માલીશ પ્રશ્નોના વિકલ્પો કરી ગુરુએ તેનો નિગ્રહ કર્યો, તો પણ તે માન્યો નહીં. ત્યારે ગુરુએ તેના મસ્તક પર ખેલ=શ્લેષ્મની કંડીની રક્ષા નાંખી તેને નિહ્નવ કરી ગચ્છમાંથી કાઢી મૂક્યો. રાજાએ પણ તેને પોતાના દેશમાંથી કાઢી મૂક્યો. પછી પૃથ્વી પર ફરતા રોહગુપ્ત વૈશેષિક મત પ્રવર્તાવ્યો. આ પ્રમાણે તે રોહગુપ્ત પ્રાપ્ત થયેલી બોધિ પણ ગુમાવી દીધી. તેથી આ જીવને બોધિ પ્રાપ્ત થવી ને રહેવી તે અત્યંત દુર્લભ છે. ૬.
સાતમા નિહ્નવ ગોષ્ઠામાલિની કથા. શ્રી વર્ધમાન સ્વામીના નિર્વાણ પછી પાંચસોને ચોવીશ વર્ષે સાતમો નિતવ થયો, તે આ પ્રમાણે–એક વાર શ્રી આર્યરક્ષિત સૂરિ દશપુર નગરના ઇશુગૃહ નામના ઉદ્યાનમાં ગચ્છ સહિત સમવસર્યા. તેમને ગોષ્ઠામાહિલ, ફલ્લુરક્ષિત અને દુર્બલિકાપુષ્પમિત્ર એ ત્રણ શિષ્યો સૌથી વધારે વિચક્ષણ હતા. તેમાં ગોષ્ઠામાહિલ તે તેમના મામા થતા હતા અને ફલ્યુરક્ષિત તેમના સહોદર ભાઈ હતા. એક વાર મથુરા નગરીમાં કોઈ નાસ્તિક આવ્યો. તે આત્મા નથી, પુણ્ય નથી, પરલોક નથી.' વગેરે કહી લોકોને ભરમાવતો હતો. તે વખતે ત્યાં સાધુઓ હતા, પરંતુ તેઓ તેની સાથે વાદ કરી શકે તેવા નહોતા તેથી તેનો પરાજય કરે તેવા વાદીને બોલાવવા માટે મથુરા સંઘે શ્રી આર્યરક્ષિતસૂરિ પાસે સાધુઓ મોકલી તે વૃત્તાંત જણાવ્યો. ત્યારે સૂરિએ ગોષ્ઠામાહિલ વાદલબ્ધિવાળા છે” એમ જાણી તેમને મોકલ્યા. તેમણે મથુરા જઈ રાજસભામાં તે નાસ્તિકનો પરાજય કર્યો. પછી ગોષ્ઠામાહિલ ગુરુ પાસે જવા તૈયાર થયા. પરંતુ સંઘે આગ્રહ કરી તેમને મથુરામાં જ ચોમાસું રાખ્યા.
અહીં દશપુરમાં શ્રીઆર્યરક્ષિત સૂરિએ પોતાના અવસાન સમય નજીક આવ્યો ધારી પોતાને સ્થાને કોને સ્થાપવો ? તે બાબતનો વિચાર થવાથી તેમણે સંઘને બોલાવી કહ્યું કે–“હું ગોષ્ઠામાહિલને વિદ્યા આપતી