________________
૪૬
વડે તે રત્નો જ એકઠાં કરતો હતો. પોતાની પાસે કેટલું ધન છે તે પોતાના પુત્રને પણ કહેતો નહોતો. એકદા તે વેપાર કરવા પરદેશ ગયો. પાછળથી તેના પુત્રોએ વિચાર્યું કે—‘‘પિતા તો કેવળ કમાઈને રત્નો જ એકઠાં કરે છે. બીજા ધનાઢ્યો પોતાના ધવલગૃહ ઉપર પોતાની મેળે જ જેટલા ક્રોડ દ્રવ્ય હોય તેટલા ધ્વજ બાંધી લક્ષ્મીનો વિલાસ કરે છે. પિતાએ તો અસંખ્ય ધન છતાં તેવું કાંઈ કર્યું નહીં, તેથી આપણે સર્વ રત્નો વેંચી જેટલા ક્રોડ થાય તેટલી ધ્વજા બાંધીએ.’ ઇત્યાદિ વિચાર કરી રત્નોના મૂલ્યને નહીં જાણતા હોવાથી તે પુત્રોએ જે રીતે માંગનાર મળે તે રીતે રત્નો વેચવા માંડ્યાં.
આ વાત સાંભળી જુદા જુદા દેશાવરોથી અનેક વેપારીઓએ આવી જેવું તેવું મૂલ્ય આપી રત્નો ખરીદ કર્યાં અને પોતપોતાના દેશમાં ચાલ્યા ગયા. એ રીતે કેટલેક કાળે સર્વ રત્નો વેચી નાંખ્યા. અને પોતાના ઘર ઉપર પુત્રોએ કોટિ પ્રમાણ ધ્વજો બાંધ્યા. પછી કેટલેક કાળે તેનો પિતા ઘેર આવ્યો. તો કોટિધ્વજો કોઈ સર્વ હકીકત જાણી તે અત્યંત કોપ પામ્યો. તેણે પુત્રોને કહ્યું કે હે દુષ્ટો ! લક્ષ્મીનો નાશ કરનારા ! મારા ઘરમાંથી
નીકળો. અને તે સર્વ રત્નો લઈને પછી મારે ઘેર આવજો.'' એમ કહી તેમને કાઢી મૂક્યા. તે છોકરાઓ દેશાવરમાં રત્નોની શોધ કરવા માટે ફરવા લાગ્યા. પરંતુ તે રત્નો તેમને શી રીતે મળે ? ન જ મળે. કદાચ કોઈ દેવના પ્રભાવથી તે સર્વ રત્નો તેઓ પામી શકે, પરંતુ પ્રમાદથી ગુમાવેલો મનુષ્યભવ ફરીથી પામી શકાય નહીં. ૫.
સ્વપ્ન દૃષ્ટાંત ૬.
આ ભરતક્ષેત્રમાં ગોંડદેશમાં પાટલીપુત્ર નામનું નગર છે. તેના રાજાને મૂળદેવ નામે પુત્ર હતો. તે રૂપમાં કામદેવ જેવો, ઉદાર, સર્વ કળામાં કુશળ, શૂરવીર, બુદ્ધિમાન, પ્રિય વચન બોલનાર અને ધૂર્તવિદ્યાનો નિધાન હતો. તે સર્વ ગુણો વડે અલંકૃત હતો, છતાં તેનામાં દ્યૂતનો એક મોટો દોષ હતો. રાજા વગેરેએ વારંવાર કહ્યા છતાં પણ તેણે તે વ્યસન મૂક્યું નહીં, તેથી રાજો તેનો તિરસ્કાર કર્યો, એટલે તે મૂળદેવ ત્યાંથી નીકળી ફરતો ફરતો ઉજ્જયિની નગરીએ ગયો. ત્યાં જાદુઈ ગુટિકાના પ્રયોગથી