________________
૩૯
આસન પર મારું કમંડલ બેસશે.” એમ કહી તેણે તે આસન પર કમંડલ મૂકહ્યું, પણ પ્રથમનું આસન તેણે છોડ્યું નહીં. ત્યારે દાસીએ ફરી ફરી બીજાં બીજાં આસનો દેખાડ્યાં, તેમના પર તેણે અનુક્રમે દરેક ઉપર દંડ, જપમાળા યજ્ઞોપવીત વગેરે ઉપકરણો મૂકયાં પણ તેણે પ્રથમનું આસન છોડ્યું નહીં. તે જોઈ દાસીએ ક્રોધથી તેનો તિરસ્કાર કરી તે પગથી લાત મારી ઉઠાડ્યો. ત્યારે તે ચાણક્ય સર્વ સભા સમક્ષ પ્રતિજ્ઞા કરી કે–“ધનકોશ અને સેવકો વડે જેનાં મૂળ મજબૂત થયાં છે અને પુત્રો તથા મિત્રો વડે જેની શાખાઓ વૃદ્ધિ પામી છે એવા આ નંદરૂપી મોટાવૃક્ષને વાયુની જેમ હું મૂળમાંથી ઉખેડી નાંખીશ.” આ પ્રમાણે પ્રતિજ્ઞા કરી તે નગરમાંથી નીકળ્યો. “આ ભિક્ષુથી શું થવાનું છે ?” એમ ધારી રાજાએ તેની ઉપેક્ષા કરી.
પછી ચાણક્ય પેલા મુનિનું વચન સંભારી વિચાર્યું કે-“હું એક પુરુષ આંતરાવાળો રાજા થવાનો છું, તેથી કોઈ ભાગ્યવંતને શોધી કાઢ્યું.” એમ વિચારી તે પૃથ્વી પર ફરવા લાગ્યો. એક વાર તે ચાણક્ય પરિવ્રાજકનાં વેષે નંદરાજાના મયૂરપાલકના ગામમાં ગયો. ત્યાં જે મોટો મયૂરપાલક હતો, તેની ગર્ભવતી પુત્રીને ચંદ્રપાન કરવાનો દોહદ=ઈચ્છા, ઉત્પન્ન થઈ, તેથી તેણે પોતાના પિતાદિકને કહ્યું. તેઓ દોહદ પૂરો કરવાની ચિંતામાં વ્યગ્ર હતા, તેવામાં ચાણક્ય ત્યાં આવ્યો. તેને જોઈ તે વૃદ્ધ તેનો આદર સત્કાર કરી પુત્રીના દોહદની વાત કરી. ત્યારે ચાણકયે કહ્યું કે “જો તમે તે પુત્ર આઠ વર્ષનો થાય ત્યારે મને સોંપો, તો હું તેનો દોહદ પૂર્ણ કરું.” તે સાંભળી ગર્ભનો તથા પુત્રીનો નાશ થાય નહી, એટલા માટે તેઓએ તેનું વચન અંગીકાર કર્યું. પછી ચાણક્ય ઉપર છિદ્રવાળો એક મંડપ કરાવ્યો. તે છિદ્ર પાસે ગુપ્ત રીતે એક મનુષ્યને શીખવીને બેસાડ્યો. પછી જયારે શરદપૂર્ણિમાનો ચંદ્ર આકાશ મધ્યે આવ્યો. ત્યારે તે છિદ્રની નીચે મધુર દૂધનો ભરેલો એક થાળ મૂક્યો. તેમાં ચંદ્રનું પ્રતિબિંબ પડ્યું. તે દેખાડી ચાણક્ય ગર્ભવતીને કહ્યું કે “આ થાળમાં ચંદ્ર છે તેનું તું પાન કર.” તે જોઈ ચંદ્રનાં ભ્રમથી જ તે ગર્ભવતી થાળમાંથી તે દૂધ પીવા લાગી. જેમ જેમ તે પીતી ગઈ તેમ તેમ ઉપર રહેલા પુરુષે તે છિદ્ર થોડું થોડું ઢાંકવા માંડ્યું. એ રીતે તેનો દોહદ પૂર્ણ કર્યો. પછી ચાણક્ય પૃથ્વી પર ફરવા લાગ્યો, અને