________________
૧૨ : મત્સ્ય—ગલાગલ
એ કહેતા કે શુકન તા દીવા છે. આજ શરૂઆતમાં જ ખાટ એડી. એણે નવા માલ લેવા દેવાની સહુને આજ પૂરતી ના સંભળાવી દીધી.
એની ચિંતા સ્વાભાવિક હતી, કારણ કે એની વખારામાં હુમાં ખૂબ દાસ-દાસી ભરાઈ ગયાં હતાં. ભારતવર્ષના રાજાએ હમણાં દિવિજયના શાખમાં પડ્યા હતા. રાજ છાશવારે લડાઇ એ થતી. લડાઈમાં જે રાજાની જીત થતી, એ હારેલા રાજ્યની માલ-મિલકત સાથે સ્ત્રીએ ને પુરુષાને પણ ઉઠાવી લાવતા; ને એવી સ્ત્રીએ ને એવા પુરુષા ગુલામ કહેવાતાં. આ ચુલામા રાજમાન્ય દાસ-બજારમાં વેચાતાં.
વળી પ્રત્યેક લડાઈનું પરિણામ સ્વાભાવિક રીતે અનાજની તંગીમાં આવતું. ખેતરા રાળાતાં, ભંડારા લૂંટાતા ને દુષ્કાળ ડાકા. આમાં પણ પેટની આગ ઠારવા બાળકે વેચાતાં. દુષ્કાળ પછી અનિવાર્ય એવા રાગચાળા ફાટતા. કેટલાંય ખળકા અનાથ બનતાં, સ્ત્રીએ વિધવા થતી; એ બધાં નિરાધારાના આધાર વિલેાચન જેવા દાસબજારના વેપારી હતા. અને આ બધાં કારણાથી હમણાં વિલેાચનની વખારામાં ખૂબ માલ ભરાઇ ગયા હતા. એની ઇચ્છા ભારણ એછું કરવાની હતી, કારણ કે એટલા મેાટા ગુલામ–સમુદાયને સ ંભાળતાં, સાચવતાં ને ચેાગ્ય શણગારીને રાખતાં ભારે ખર્ચ થતા !
રાજમાન્ય દાસ–બજારમાં ખરીદ કરેલાં દાસ દાસી ખરીદ કરનાની મિલકત લેખાતાં. આવા ગુલામેાને કોઈ રાજકીય કે માનવીય હક ન મળતા. ખરીદનાર સર્વ સત્તાધીશ ! ગુલામ પર અને સર્વ પ્રકારના વધ, બંધ ને ઉચ્છેદ્યના અધિકાર! વિલેાચન એવા રાજમાન્ય ખાનદાન વેપારી હતા.
