________________
अनधिकार चेष्टा : ३१ તે સહેજે એમ માનવા લલચાય કે જયભિખુની દૃષ્ટિ માત્ર મહાવીરમાં બહ છે. પણ મને એમના સાહિત્યને પરિચય એમ કહેવા લલચાવે છે કે તેમણે જન્મસંસ્કાર–પરિચિત નિર્ચ થનાથ મહાવીરને તો માત્ર અહિંસા અને ક્ષમાના પ્રતીકરૂપે ઉલ્લેખ્યા છે. એ દ્વારા તે બધા જ અહિંસા અને ક્ષમાના અનન્ય ઉપાસક ધર્મવીરને આદર્શ રજૂ કરે છે. આપણે વાચકે અને સમાલોચકેએ લેખકના મનની વાત જાણીને જ તેના વિષે અભિપ્રાય બાંધવો જોઈએ, નહિ કે નામ અને પરંપરાને આધારે! કઈ કૃષ્ણ કે રામની વાત કરે એટલા માત્રથી એમ માની ન શકાય કે તે રામ કે કૃષ્ણ જેટલે બીજા કોઈનો આદર કરતો નથી. આવી કલપના પોતે જ પંથદષ્ટિની સૂચક છે.
વાર્તા નાની હોય કે મેટી લેખક એની જમાવટ અમુક રીતે, અમુક પ્રસંગ લઈ કરે છે. પણ એની સફળતાની ચાવી એના મૂળ વક્તવ્યની વ્યંજનાની સિદ્ધિમાં છે. જે મૂળ વકતવ્ય વાચકના હદય ઉપર વ્યકત થાય તો એની સિદ્ધિ કહેવાય. આ દૃષ્ટિએ પણ જયભિખુની વાર્તાઓ સફળ છે. દા. ત. એક વાર દઢપણે કરેલો શુદ્ધ સંકલ્પ હજાર પ્રલેભને સામે કેવી રીતે અડગ રહે છે, એ વ્યકત કરવા ધૂલિભદ્રની વાર્તા લખાઈ છે, અને તે મૂળ વક્તવ્યને બરાબર છુટ કરે છે. જાતિવાદના ઉચ્ચનીચપણનું સંકુચિત ભૂત માત્ર બ્રાહ્મણ વર્ગને જ નહિ પણ એના ચેપથી બધા જ વર્ગોને વળગ્યું છે. જે જે એ ભૂત સામે થયા તેના વારસો જ પાછા એને પંજામાં સપડાયા. જૈન જેવી ઉચ્ચ-નીચપણના ભૂતની ભાવના સામે બળવો કરનાર પરંપરા પણ એ ભૂતની દાસ બની. જયભિખુએ મહર્ષિ મેતારજ'માં જેનેને તેમની મૂળ ભાવનાની યાદ આપવા અને ધર્મસ્મૃતિનું ભાન કરાવવા મેતારજ પાત્રની આસપાસ કથાગુંફન કર્યું છે. તેમણે પોતાનું મૂળ વક્તવ્ય એટલી સારી રીતે અને ઉઠાવદાર સ્ટાથી વ્યકત કર્યું છે, કે એને પ્રશંસતા રૂદિના ગુલામ જેનેને પણ જોયા છે. ખરી રીતે મારી દૃષ્ટિએ ઉચ્ચનીચ ભાવમાં માનનાર
