________________
હર
વસ્તુપાલનું વિદ્યામડળ અને બીજા લેખે
એ પ્રાચીન દેવાલયેાના ઉલ્લેખ કર્યાં છે, તે વિષે નીચે પ્રમાણે નોંધ છે—
“ હાવી ગામથી અઢી માલ પશ્ચિમે અને સુણકથી ચારથી પાંચ માઇલ નૈઋત્ય ખૂણા તરફ આવેલા સંડેરમાં એ નાનાં, વપરાતાં અધ થયેલાં પણ રસપ્રદ પ્રાચીન દેવાલયેા છે. આ દેવાલયેાની બાજુએ સડેરી માતા-સખ્યાબંધ શક્તિદેવતાઓ પૈકીની એકનું અર્વાચીન મન્દિર છે.
જાનાં દેવાલયે। પૈકીનું માઢું તેની યેાજના અને બીજી વિગતામાં સુણુકના નીલકંઠ મહાદેવના દેવાલય સાથે મળતું આવે છે. ફેર માત્ર એટલા કે તેની પૂર્વ-પશ્ચિમ લંબાઇ ૨૮ ૧/૨ રીટ હાઇ તે કંઇક નાનું છે. આ દેવાલયનું પ્રવેશદ્વાર પૂર્વ બાજુએ છે અને તેને નીચેદ્રા ભાગ લગભગ એ પીઢ અેટલે ઊંડે જમીનમાં દટાયેલા છે. દેલમાલના તળાવ નજીક આવેલા દેવાલય ઉપરની કાતરણીની જેમ અહીંની કાતરણીમાં પણ સપાટી ઉપરનાં અલંકરણાની પણુ સુરેખતા અને ઊંડાણુ ધ્યાન દોરે તેવાં છે; અને સદીઓનાં તાનામાંથી પસાર થયા છતાં, છાયા અને પ્રકાશના પ્રદ્રનારા તે દૃષ્ટિને ખેચે છે.
દેવાલયના પ્રવેશદ્વારની ઉપરના આગળ પડતા ભાગ ઉપર ગણેશની પ્રતિકૃતિ કાતરેલી છે અને તેની ઉપર બ્રહ્મા, વિષ્ણુ તથા શિવ છે. મંડપના ઘૂમટમાં આઠ નૃત્ય કરતી સ્ત્રીએ છે, જ્યારે સૂણુના મન્દિરમાં આવી ખાર સ્ત્રીઓ નજરે પડે છે.
બહાર દેવાલયની પાછળની બાજુએ એટલે કે પશ્ચિમ તરફના મુખ્ય ગેાખલામાં શિવની એક મૂર્તિ છે, તેમજ ઉત્તર બાજુએ વિષ્ણુની અને દક્ષિણે બ્રહ્માની મૂર્તિઓ છે.
ખીજું અને નાનું દેવાલય૪ વધુ વિશિષ્ટ પ્રકારનું છે અને દેખાવમાં વધુ સુન્દર છે. ટૂંકું અને જાડુ શિખર આપણને એરિસાનાં એ
૩. આ દેવાલયાના ફાંટાગ્રાફી પણ પ્રસ્તુત પુસ્તકમાં અપાયા છે. જીએ પ્લેટ નં. XIV, XCV
૪ પ્લેટ ન, LXIII.
