________________
વસ્તુપાલનું વિદ્યામંડળ અને બીજા લેખે હવે, કાવ્યપ્રકાશ સંકેતને અંતે તેના રચના–સંવતને ઉલ્લેખ નીચે પ્રમાણે મળે છે.
रसवक्त्रग्रहाधीशवत्सरे मासि माधवे। काव्ये काव्यप्रकाशस्य संकतोऽयं समर्थितः ॥
(પાટણ ભંડાર સૂચિ, પૃ. ૨૪) એમાં “વફત્રને અર્થ ન કરવામાં આવે તે સં. ૧૨૧૬ નીકળે અને ૪ (બ્રહ્માનાં મુખ) અથવા ૬ (કાર્તિકેયનાં મુખ) કરવામાં આવે તો સં. ૧૨૪૬ અથવા સં. ૧૨૬૬ નીકળે. પરંતુ સં. ૧૨૧૬ માં તો વસ્તુપાલનો જન્મ પણ ભાગ્યે જ થયો હોય અથવા તે કેવળ બાલ્યાવસ્થામાં હોય. વસ્તુપાલને મન્ત્રીપદ સં. ૧૨૭૬માં મળ્યું હતું, એ સિદ્ધ હકીકત છે. એટલે માણિકયચંદ્ર સં. ૧૨૧૬ માં સંકેત જેવા પ્રૌઢ ગ્રન્થની રચના કરી હોય અને સં. ૧૨૭૬ સુધી તેઓ વિદ્યમાન હોય એમ ભાગ્યે જ બને. માણિકયચંદ્રનું પાર્શ્વનાથ ચરિત્ર સં. ૧૨૭૬ માં રચાયેલું છે (જુઓ જન ગ્રન્થાવલિ, પૃ. ૨૩૦ તથા બહપિનિકા; વળી જુઓ છે. વેલણકરકૃત; જિનરત્નકોશ, પૃ. ૨૪૪-૪૫). આથી સંકેતની રચના સં. ૧૨૧૬ માં નહીં, પણ સં. ૧૨૪૬ અથવા સં. ૧૨૬૬ માં થઈ હોય એમ માનવું યોગ્ય છે. માણિકયચન્દ્રને વસ્તુપાલ સાથેને ઉપર્યુક્ત પ્રસંગ બન્યો તે પૂર્વે સક્ત રચાઈ ચૂક્યો હતો. માણિક્યચન્દ્ર સંકેતના લેખનકાર્યમાં રોકાયા હોવાથી ન આવી શક્યા એમ પંદરમા સૈકાનું વસ્તુપાલચરિત લખે છે, પણ સં. ૧૨૯૦ માં રચાયેલી સમકાલીન પ્રબન્ધાવલી “મંત્રીએ બોલાવ્યા, પણ આચાર્ય આવ્યા નહીં” એમ મેધમ લખે છે એ સૂચક છે. કદાચ બીજા કેઈ ગ્રન્થના લેખનમાં રોકાયા હોવાને કારણે તેઓ આવી શક્યા નહીં હોય.
સંકેતની રચના સં. ૧૨૧૬ માં થઈ હતી એમ માનવાનું સામાન્ય વલણ અત્યારે વિદ્વાનમાં છે, પણ સમકાલીન પ્રબન્ધાવલીને ઉપર્યુક્ત શંકારહિત પુરાવો તથા પાર્શ્વનાથચરિત્રની રાસાલ ધ્યાનમાં લેતાં તેનો રચનાકાળ સં. ૧૨૪૬ અથવા ૧૨૬૬ માનવો જોઈએ, વસ્તુપાલ અને
