________________
૨૬
વસ્તુપાલનું વિદ્યામંડળ અને બીજા લેખો આ સાંભળીને બાલચન્દ્રને આચાર્યપદ આપવાના મહોત્સવમાં વસ્તુપાલે એક હજાર કમ્મનો વ્યય કર્યો.
જયસિંહસૂરિ वासाम्भोजसमुद्भवैर्मधुलवैधा व्यधाधगिरं वाणी पाणिविलासपद्मजनितस्तां सिञ्चविान्वहम् ।
–હમ્મીરમદમર્દન પ્રસ્તાવના જયસિંહસૂરિએ વરસૂરિના શિષ્ય તથા ભરૂચના મુનિસુવ્રતસ્વામી ચૈત્યના અધિષ્ઠાયક આચાર્ય હતા. ગૂજરાત ઉપર દક્ષિણેથી ચઢી આવેલા યાદવ રાજા સિંહણ અને ઉત્તરેથી ચઢી આવેલા મીલચ્છીકાર (સુલતાન અલ્તમશ)નો વિરધવલ અને વરતુપાલે એક સાથે પરાજય કર્યો હતો એ વસ્તુને ગૂંથી લેતું હમ્મીરમદમર્દન નામનું નાટક જયસિંહરિએ રચેલું છે. એ નાટક સં. ૧૨૭૯ અને સં. ૧૨૮૫ ની વચ્ચે રચાયું હોય એમ માનવાનાં સબળ કારણે છે. એ નાટક વસ્તુપાલના પુત્ર જયંતસિંહની આજ્ઞાથી ખંભાતમાં ભીમેશ્વરદેવના યાત્રામહોત્સવમાં ભજવાયું હતું. નાટકમાં કર્તા એવો દાવો કરે છે કે પ્રેક્ષકો જેનાથી કંટાળી ગયા છે એવું ભયાનક રસથી ભરેલું આ પ્રકરણ નથી, પણ નવે રસથી ભરેલું જુદી જ જાતનું નાટક છે.
યાદવ રાજા સિંહણ અને લાટરાજના ભત્રીજા સંગ્રામસિંહના સંગઠનને વસ્તુપાલના ચારપુરુષ-જાસૂસાએ કેવી રીતે તોડી નાખ્યું હતું એની હકીક્ત નાટકના પહેલા બે અંકમાં આવે છે. - ત્રીજા અંકમાં કમલક નામનો દૂત તેઓના ઉપદ્રવથી મેવાડ દેશની કેવી ખરાબ હાલત થઈ છે તેનો ખ્યાલ આપે છે. છેવટે, વિરધવલ આવે છે એવી વાત ફેલાવી દેશવાસીઓને તેણે હિંમત આપી હોવાનું જણાવાય છે. ચોથા અંકમાં જાણવા મળે છે કે વસ્તુપાલે ફેલાવેલી અફવાને પરિણામે બગદાદનો ખલીફ ખપરખાનને આજ્ઞા કરે છે કે તેણે મીલચ્છીકારને બેડીમાં જકડી પોતાની આગળ રજૂ કરે. બીજી બાજુ
