________________
વસ્તુપાલનું વિધામંડળ
વરદાન આપ્યું હતું. પછી વીસલદેવની વિનંતીથી અમરચંદ્ર તેના દરબારમાં આવ્યા હતા. તે સમયે સભામાં હાજર રહેલા કવિઓએ અમરચંદ્રને સમસ્યાઓ પૂછી હતી; અને એ પ્રસંગે અમરચંદ્ર ૧૦૮ સમસ્યાઓ પૂરી હતી એમ પ્રબન્ધકાર નેધે છે.
જેમ અરિસિંહના સુકૃતસંકીર્તનના પ્રત્યેક સર્ગને અંતે અમરચંદ્ર પાંચ શ્લોક મૂકેલા છે તેમ અમરચંદ્રની કાવ્યકલ્પલતાનાં કેટલાંક સૂત્રો અરિસિંહે રચેલાં છે.
અમરચંદ્રના શીઘ્રકવિત્વને એક નર્મગભ પ્રસંગ ઉપદેશતરંગિણમાં મળે છે. જે એક વાર વસ્તુપાલ અમરચંદ્રસૂરિના વ્યાખ્યાનમાં આવ્યો હતો, પણ બારણમાં પ્રવેશતાં તેણે આચાર્યના મુખેથી સાંભળ્યું
अस्मिन्नसारे संसारे सारं सारङ्गलोचना । આ સાંભળીને, “મુનિનું ચિત્ત સ્ત્રીકથામાં આસક્ત છે એમ માનીને વસ્તુપાલે તેમને વંદન કર્યું નહિ, ત્યારે આચાર્યો શ્લોકનું બીજું ચરણ કહ્યું કે
ચક્ષામવા પર વસ્તુપાઇ જવાચા આ એટલે આશ્ચર્યચક્તિ થઈ વસ્તુપાલે માનપૂર્વક વંદના કરી. દીપિકાકાલિદાસ અને ઘંટામાઘની જેમ અમરચંદ્ર સંસ્કૃત સાહિત્યમાં વેપાળેડમ તરીકે પ્રસિદ્ધ છે, કેમકે બાલભારતમાં પ્રભાતવર્ણન નમાં દધિમંથન કરતી તરુણના વર્ણનમાં તેમણે વેણુને અનંગના કૃપાણની ઉપમા આપી છે– .
* ચતુર્વિશતિ પ્રબન્ધ તથા વસ્તુપાલચરિતમાં આજ પ્રસંગ ખંભાતનો સ્તંભનપાર્શ્વનાથ ચૈત્યના અધિષ્ઠાયક મલવાદીના સંબંધમાં અને પુરાતન પ્રબન્ધ-સંગ્રહમાં ભરૂચના મુનિસુવ્રત ચૈત્યના અધિષ્ઠાયક બાલહસૂરિના સંબંધમાં વર્ણવેલો છે, પણ એતિહાસિક દષ્ટિએ જોતાં મલવાદી તો વલભી રાજકાળમાં થઈ ગયા અને વસ્તુપાલના સમયમાં મુનિસુવ્રત ચૈત્યના અધયક્ષ વીરસુરિ અને તેમના શિષ્ય જયસિંહસૂરિ હતા.
