________________
૧૦ર
વરકુપાલનું વિઘામડળ અને બીજા લેખે કર્યા બાદ લેખક તેમના માહાભ્યને એક પ્રસંગ હરિગીત છંદની એક કડીમાં નીચે પ્રમાણે વર્ણવે છે:
जोगी उदायी पाइ पाटणि गूगडोय सरोवरे, बहु लोय पेखति जस्स पणमिय पायपउम मणोहरे । तउ लोभ पूच्छति जोगि जंपति एस पुरिस जुगुत्तमो,
गिरिनारि कणयरी सिद्धि कहिउ तेण कारणि हुं नमो ।। અર્થાત જેમના (દેવસુંદરસૂરિના) મનહર પાદપદ્મમાં પાટણમાં ગુંગડી તળાવ પાસે ઉદાયી નામને યોગી પડ્યો. અનેક લોકોએ એ વિષયમાં પ્રશ્ન કરતાં યોગીએ જણાવ્યું કે, આ તે યુગોત્તમ પુરુષ છે; (તેમણે) ગિરનારમાં કણયરીસિદ્ધિ(?) કહી છે તે કારણે મેં નમસ્કાર કર્યો.
અહીં વર્ણવેલ પ્રસંગ કરતાં તેમાં આવતો ગુંગડી તળાવ વિષે ઉલ્લેખ ઐતિહાસિક દૃષ્ટિએ વિશેષ મૂલ્યવાન છે. એ જ પદાવલીમાં દેવસુંદરસરિનું જન્મવર્ષ સં. ૧૩૯૭, દીક્ષા સં. ૧૪૦૪, આચાર્યપદ સં. ૧૪૨૦ અને સ્વર્ગવાસ સં. ૧૪૬૮ એ પ્રમાણે વર્ષો આપ્યાં છે. ઉપર વર્ણવેલ સંગ દેવસુંદરસૂરિ આચાર્યપદે હતા તે દરમ્યાન એટલે કે સં. ૧૪૨૦ અને ૧૪૬૮ વચ્ચે બનેલો, એમ પટ્ટાવલીના લેખકને ઉદ્દિષ્ટ છે, એ સ્પષ્ટ છે.
અર્થાત ગુંગડી તળાવ પહેલ પ્રથમ કયારે બન્યું એને સમય આપણે ચક્કસપણે આંકી શકતા નથી, પરંતુ તેની ઉત્તરમર્યાદા તે આ ઉપરથી નક્કી થઈ શકે છે. સારાંશ કે એ તળાવ ખેાદાયાનો સમય સં. ૧૪૬૮થી આ તરફને તો નથી જ. એની પૂર્વે એની પ્રાચીનતા ગમે તેટલી હોય; પૂર્વમર્યાદા નક્કી કરવામાં કોઈ સાધને આપણું પાસે નથી.
ગુજરાતના ઈસમગ્ર તિહાસમાં આવી વિગતનું સ્થાન બહુ મહત્વનું નથી; પરંતુ જ્યારે પાટણને વિસ્તૃત સ્થાનિક ઇતિહાસ આલેખવાને પ્રસંગ આવશે ત્યારે આવા ઉલ્લેખ પણ શક્ય તેટલા પ્રમાણમાં એકત્ર કરવા પડશે એ દેખીતું છે.
