________________
૨૨
રામ ર્ટનર્વાણ ભાગ ૭.
અને જ્યારે આપણા પ્રયત્ન વિના મોક્ષ મળે તેમ નથી, તો પછી એ ઉપકારી શાના ? - તો તમે શો જવાબ દો ?
સભા : આ વાત વિચારવા જેવી છે.
પૂજ્યશ્રી : માટે અહીં જે કાંઈ સાંભળો, તેને વિચારતાં શીખો, વિચારો અને ન સમજાય તો પૂછો. પૂછો ને જે જવાબ સારી રીતે મળે તેના ઉપર પુન: પુન: વિચાર કરો. ફરી પૂછવાની જરૂર જણાય તો ફરીવાર પૂછો, પણ સાંભળેલી વાતને એવી દ્રઢપણે આત્મામાં સ્થિર બનાવી લો, કે જેથી ગમે તેવા વિક્લ્પોની સામે કે કુતર્કોની સામે તમે ટકી શકો. ક્ષયોપશમની તરતમતા આદિના યોગે ઓછું વધતું સમજાય એ બને, સમજાએલી અને દ્રઢપણે હૃદયમાં સ્થિર બનાવેલી સાચી પણ વાતની સામેના દરેક વિકલ્પોનો, સચોટ ઉત્તર આપવાની દરેકમાં શક્તિ હોય, એ બનવાજોગ નથી, પણ બને તેટલી રીતે વસ્તુને વસ્તુનાં સાચા સ્વરૂપે સમજી લેવાનો પ્રયત્ન કરવામાં ઉપેક્ષા સેવવી જોઈએ નહિ.
બુદ્ધિની સાર્થકતા શામાં ?
આજે તત્ત્વવિચારણા નષ્ટ પ્રાય: થતી જાય છે, અને એથી શાસ્ત્રની સુગમ પણ વાતોમાં મૂંઝવણ ઉભી થતાં વાર લાગતી નથી. આથી ઉપકારીઓ ફરમાવે છે કે, બુદ્ધિનું ફળ તત્ત્વ વિચારણા છે. તત્ત્વનાં સ્વરૂપની વિચારણામાં બુદ્ધિનો જેટલો-સદુપયોગ કરાય, તે સાર્થક છે. પણ આજે બુદ્ધિ મળ્યાની સાર્થકતા શામાં મનાઈ રહી છે ? આજે બુદ્ધિ મળ્યાની સાર્થક્તા કોઈપણ ભોગે દુન્યવી હિત સાધવામાં મનાઈ રહી છે.
‘લક્ષ્મી, સત્તા, કીર્તિ અને ભોગસુખો કેમ વધારે મળે ? અને કેમ વધારે ટકે,' એની જવિચારણામાં આજે બુદ્ધિ મળ્યાની સાર્થક્તા મનાઈ રહી છે. પણ 'તત્ત્વ-વિચારણા, એ જ બુદ્ધિને સફળ બનાવનાર છે-બુદ્ધિનું વાસ્તવિક ફળ તત્ત્વવિચારણા જ છે.'- આ
