________________
રિમ નિર્વાણ ભાગ ૭..
મોક્ષરુચિ અને આત્મનિરીક્ષણ શ્રીરામચંદ્રજીએ પૂછેલા બે પ્રશ્નોમાં તેમની ઉત્તમતા ઝળહળી રહી છે. પહેલાં પ્રશ્નમાં મોક્ષની રુચિ પ્રધાનતા ભોગવી રહી છે અને બીજા પ્રસ્તમાં આત્મનિરીક્ષણની પ્રધાનતા છે. શ્રીરામચંદ્રજીને શ્રીમતી સીતાજી ઉપર જે રાગ હતો, તેના કરતાં પણ અધિક રાગ શ્રીલક્ષ્મણજી ઉપર હતો. એ જાણતા હતા કે, હું શ્રીલક્ષ્મણનો ત્યાગ કરી શકું એ બહું જ કઠીન છે. વાસુદેવો અને બળદેવો વચ્ચે ગાઢ રાગ હોય છે, એનું મૃત્યુ અન્યને એટલી હદ સુધી પાગલ બનાવી દે છે કે, એ મડદાને પણ મડદા તરીકે સ્વીકારવાને લાંબા કાળ સુધી તૈયાર થઈ શક્તા નથી. રાગ આટલો ગાઢ હોવા છતાંપણ, એ રાગનો પોતાને ખ્યાલ હોવો એ સામાન્ય વાત છે ? શ્રીરામચંદ્રજીના પહેલા અને બીજા પ્રસ્તનો વિચાર કરો તો સમજાય કે, મારે મોક્ષ તો પામવો છે, પણ મોક્ષ પામવા લાયક મારી અવસ્થા નથી,' એનું જ એમાં ચિત્તન છે. આપણને આપણી દશાનો આ જાતિનો ખ્યાલ છે ખરો ? આજે આપણે ગમે તેવી હાલતમાં ભલે હોઈએ, પણ “આ હાલતમાં મારો મોક્ષ સધાશે શી રીતે ?' એવો વિચાર આવે ખરો ? ભવ્યાભવ્યનો વિચાર કરતાં, ‘કેવો હોઈશ ? ભવ્ય કે અભવ્ય?" આવો શંકાત્મક વિચાર સ્કરે ખરો ? પોતાના ભવ્યત્વઅભવ્યત્વ સંબંધી શંકા જેના અંતરમાં ઉત્પન્ન થાય છે, તે જીવ અભવ્ય હોઈ શકતો જ નથી.
શ્રી બિભીષણે પૂછેલા પ્રશ્નો આ અવસરે શ્રી જયભૂષણ નામના કેવળજ્ઞાની પરમષિને નમસ્કાર કરીને, શ્રી રાવણના ભાઈ શ્રી બિભીષણ પૂછે છે કે
“XXXXXXXXXX, ન ઘા(નમ્ર્વકર્મver ? जहार रावणः सीता, लक्ष्मणस्तं न्यहन् युधि ? १११॥ सुग्रीवो भामंडलच, तथेमौ लवणांकुशौ । अहं च कर्मणा केनात्यंतरता रधूद्धहे ? ॥२॥
