________________
છે. શ્રી ભરતજીની તસ્વરૂચિ તેજ બની છે; એટલે જ તેઓ સંસારના ભયથી ઉદ્વિગ્ન બન્યા છે અને સંસારના ઉચ્છેદક ધર્મનું યુવાવસ્થામાં જ આલંબન સ્વીકારવાને પણ તેઓ ઉત્સુક બની ગયા છે. તત્વજ્ઞાની પણ ગુરૂકર્મિતાતા યોગે વિષયસુખને વશ હોઈ
શકે છે આત્મચિંતા એ કેવી વસ્તુ છે અને આત્મચિંતા પ્રગટ્યા પછીથી આત્મા કેવો બની જાય છે ? એ સંબંધી આપણે છેલ્લા કેટલાક દિવસોમાં વિચાર કરી ગયા છીએ. આ વિચાર બહુ અગત્યનો છે. આત્મચિંતામાંથી ધર્મની આરાધના કરવાની ઈચ્છા પ્રગટે છે અને ધીરે ધીરે આત્મચિંતા એવું પરિણામ લાવી મૂકે છે કે ધર્મની આરાધનામાં આત્મા અપ્રમત્ત બની જાય છે. એવા પણ ભારેકર્મી આત્માઓ હોય છે કે જેઓ તત્વરૂચિવાળા હોય અને તત્વજ્ઞાનને પણ ધરનારા હોય, છતાંય વિષયસુખને વશ થયેલા હોય. પોતાની તે કરણી ખોટી છે, એનો ત્યાગ કર્યા વિના કલ્યાણ નથી, એમ બરાબર માને; પણ પ્રવૃત્તિ જુઓ તો વિષયસુખના રાગને વશ થયેલા જેવી લાગે. એ પ્રવૃત્તિનું એને દુઃખ ન હોય એમ ન બને, પણ દઢ ચારિત્રમોહકર્મનો એવો કારમો ઉદય વર્તી રહ્યો હોય કે એ વિષયસુખના રાગને વશ થયો હોય. મિથ્યાત્વના ઉદયથી એમાં જે ઉપાદેયતા ભાસતી હતી તે ન ભાસે અને હેયતા ભાસે; પણ ગુરુકર્મી હોવાના કારણે ત્યાગ કરી શકે નહિ. આવી વસ્તુઓ ઉદાહરણ લેવા લાયક નથી. પણ વસ્તુ સ્વરૂપના જ્ઞાન માટે સમજી લેવી જોઈએ, પણ આપોઆપ પોતાને ગુરુકર્મી માનવાની, પોતાને ગુરુકર્મી માની લઈને અવિરતિના ફંઘમાં વધારે ફસાવાય એવી પેરવી કરવાની ભૂલ નહિ કરવી જોઈએ. ધર્માચરણરૂપ પ્રવૃત્તિને કરવાને અશક્ત આત્માઓ પણ ધર્મ પ્રયત્ન કરાવવા દ્વારા અગર તો છેવટે ધર્મ પ્રયત્ન કરનાર, કરાવનાર અને અનુમોદનારની અનુમોદના કરવા દ્વારા કલ્યાણ સાધી શકે છે. એ અપેક્ષાએ જ કહયું હતું કે ધર્મની
શ્રી બલભદ્ર મહષિ, રથકાર અને મૃ.૮
૧૭૭
