________________
આચાર્ય શ્રી દેવેન્દ્રસૂરિસ્કૃતનવ્યકર્મગ્રંથ
આચાર્ય શ્રી દેવેન્દ્રસૂરિએ પાંચ નવ્ય કર્મગ્રંથોની સ્વોપજ્ઞ વૃત્તિ સહિત રચના કરી છે. આ પાંચેય કર્મગ્રંથની ભાષા અને શૈલી સરળ હોવાથી તથા સંક્ષેપાત્મક રચના હોવાથી પ્રાચીન કર્મગ્રંથનું સ્થાન નવ્યકર્મ ગ્રંથોએ લીધું અને તેનું જ આજેય પઠન-પાઠન ચાલે છે. આ પરંપરા અવિચ્છિન્નપણે ચાલવા પાછળનું મુખ્ય કારણ તો નવ્ય કર્મગ્રંથની સરળતા તથા અનેક નવા વિષયોનો પણ સમાવેશ છે.
(૧) કર્મવિપાક:- આ પ્રથમ કર્મગ્રંથમાં કર્મની મૂળ પ્રકૃતિ તથા ઉત્તરપ્રવૃતિઓનું વર્ણન કરવામાં આવ્યું છે. આ કર્મગ્રંથ ૬૦ પ્રાકૃત ભાષાની ગાથાઓમાં રચાયેલો છે. તેમાં આઠ મૂળ કર્મો તથા તેની ૧૫૮ ઉત્તર પ્રકૃતિઓ અને અંતે આઠેય કર્મબંધનાં કારણોની ચર્ચા કરી છે.
(૨) કર્મસ્તવઃ- આ કર્મગ્રંથમાં કર્મોના બંધ, ઉદય, ઉદીરણા અને સત્તાનો ગુણસ્થાનકની દૃષ્ટિએ વિચાર કરવામાં આવ્યો છે. ૩૪ ગાથાઓમાં આત્માનો આધ્યાત્મિક વિકાસક્રમ વર્ણવવામાં આવ્યો છે.
(૩) બંધસ્વામિત્વઃ- આ કર્મગ્રંથમાં માર્ગણાઓને આધારે ગુણસ્થાનકોનું વર્ણન કરવામાં આવ્યું છે. ૨૪ પ્રાકૃત ગાથાઓમાં જગતમાં જણાતી વિચિત્રતાઓ અને ભિન્નતાઓને ૧૪ જુદા જુદા પ્રકારોથી વિચારવામાં આવી છે.
(૪) ષડશીતિઃ- ૮૬ પ્રાકૃત ગાથામય આ ગ્રંથનું નામ ગાથાની સંખ્યાને આધારે પડ્યું છે. તેમાં જીવસ્થાન, માર્ગણાસ્થાન અને ગુણસ્થાનનું વર્ણન કરવામાં આવ્યું છે. જીવસ્થાનમાં ગુણસ્થાન, યોગ, ઉપયોગ, વેશ્યા, બન્ય, ઉદય, ઉદીરણા અને સત્તાનું વર્ણન કરવામાં આવ્યું છે. માર્ગણાસ્થાનમાં જીવસ્થાન, ગુણસ્થાન, યોગ, ઉપયોગ, વેશ્યા તથા અલ્પ-બહુત્વ, ગુણસ્થાનમાં જીવસ્થાન યોગ, ઉપયોગ, વેશ્યા, બન્ધહેતુ, બન્ધ, ઉદય, ઉદીરણા, સત્તા, અલ્પ-બહુત્વ તથા અંતમાં ભાવ તથા સંખ્યાના સ્વરૂપનું વર્ણન કરવામાં આવ્યું છે.
