________________
૬૫
(૫) ૮,
કર્મવિપાક કર્મગ્રન્થ
ઉપરના અવયવો સંપૂર્ણ સુશોભિત હોય, નીચેનો ભાગ લક્ષણથી
હીન હોય તે ન્યગ્રોધ પરિમંડલ સંસ્થાન કહેવાય છે. (૩) સાદિસંસ્થાનઃ- શરીરમાં નાભિની ઉપરના અવયવો લક્ષણહીન
હોય અને નીચેના અવયવો લક્ષણ યુક્ત હોય તે સાદિ સંસ્થાન છે. (૪) વામન સંસ્થાનઃ- છાતી, પેટ વિ. અવયવો લક્ષણ યુક્ત હોય અને
મસ્તક, ગ્રીવા, હાથ ને પગ લક્ષણ રહિત હોય તે વામન સંસ્થાન. કુમ્ભસંસ્થાન: છાતી, પેટ વિ. અવયવો લક્ષણહીન હોય અને
મસ્તક, ગ્રીવા, હાથ ને પગ લક્ષણ યુક્ત હોય તે કુન્જ સંસ્થાન. (૬) હુડકસંસ્થાન:- શરીરના સઘળા અવયવો લક્ષણ રહિત હોય અને
બેડોળ હોય તે હુંડક સંસ્થાન છે. જે કર્મના ઉદયથી તેવા ખરાબ સંસ્થાનની પ્રાપ્તિ થાય તે હુંડક સંસ્થાન નામકર્મ કહેવાય છે. છ
સંસ્થાનનું સંક્ષિપ્ત વર્ણન કહ્યું. ૧૧૧. ૧૧૨. जस्सुदएणं जीवे, चउरंसं नाम होइ संठाणं । तं चउरंसं नामं, सेसावि हु एव संठाणा ॥ ११३ ॥
જે કર્મના ઉદયથી જીવને વિષે સર્વે અવયવો સંપૂર્ણ આકારે હોય છે. તેને સમચતુરસ સંસ્થાન કહેવાય છે. એ જ પ્રમાણે બાકી સર્વે સંસ્થાનો તું જાણ. ૧૧૩. किण्हा नीला लोहिय, हालिद्दा तह य हुंति सुक्किलया । जियदेहाणं वण्णा, उदएणं वण्णनामस्स ॥ ११४ ॥
કૃષ્ણવર્ણ, નીલવર્ણ, લાલવર્ણ, પીતવર્ણ અને શુક્લવર્ણ એ પાંચ પ્રકારે વર્ણ છે. જીવોના શરીરના જે વર્ણો તે વર્ણનામકર્મના ઉદયથી થાય છે. ૧૧૪. गंधेण सुरभिगंधं, अहवा गंधेण दुरभिगंधं तु । होइ जियाणं देहं, उदएणं गंधनामस्स ॥ ११५ ॥
સુંઘવા વડે જે સુરભિગંધ અથવા સૂંઘવા વડે જે દુષ્ટગંધ છે તે જીવોનો દેહ ગંધનામકર્મના ઉદયથી થાય છે. ૧૧૫.
