________________
પ્રસ્તાવના
પ્રાચીન-નવ્યનો સમન્વય
જનધર્મના તત્ત્વજ્ઞાનને, આગમો અને શાસ્ત્રોનાં રહસ્યોને જાણવા માટે જૈન કર્મસિદ્ધાન્તનું જ્ઞાન આવશ્યક છે. જૈન ધર્મના કર્મસિદ્ધાન્તને જાણ્યાસમજ્યા વગર જૈનધર્મનું જ્ઞાન અપૂર્ણ જ ગણાય. આથી પ્રાચીન કાળથી જ કર્મસિદ્ધાન્તને સમજવા તથા જાણવા માટે વિભિન્ન લઘુ તથા બૃહદ્ ગ્રંથોની રચના થતી રહી છે. ભારતીય પરંપરામાં તો કર્મસિદ્ધાન્તનો પ્રાયઃ બધા જ ધર્મ અને દર્શનકારોએ સ્વીકાર કર્યો છે. જગતની વિચિત્રતા, અત્યંત જટિલ ગણાતી સમસ્યાઓનો ઉકેલ આદિ કર્મસિદ્ધાન્ત વગર મેળવી શકાય તેમ નથી. વૈદિક પરંપરાનાં ધર્મદર્શનો અને જૈન, બૌદ્ધ દર્શનકારોએ કર્મનો સ્વીકાર કર્યો છે. પણ કર્મના સ્વરૂપનું જૈનદર્શનમાં જેટલું સૂક્ષ્મ ચિંતન પ્રાપ્ત થાય છે તેટલું ભારતીય પરંપરામાં જ નહીં પરંતુ વિશ્વની કોઈ જ પરંપરામાં આટલું ગહન અને સૂક્ષ્મ ચિંતન પ્રાપ્ત થતું નથી.
જૈનધર્મમાં કર્મની મૂળ પ્રકૃતિ તથા તેની ઉત્તરપ્રકૃતિઓ, પ્રકૃતિ, સ્થિતિ, રસ, પ્રદેશ, બંધ, સત્તા, ઉદય, ઉદીરણા, માર્ગણા-સ્થાન, જીવસ્થાન, ગુણસ્થાન આદિ અનેક રીતે કર્મનો વિચાર કરવામાં આવ્યો છે. આ આટલુંય કર્મવિજ્ઞાન જાણવું અને સમજવું તે અત્યંત ધીરજ અને ખંત હોય તો જ સંભવી શકે. શ્વેતામ્બર અને દિગમ્બર પરંપરામાં કુલ સાત લાખ ગાથા પ્રમાણ સાહિત્ય પ્રકાશિત થયું છે અને હજુ કેટલુંય સાહિત્ય અપ્રગટરૂપે પણ પડ્યું હશે. તેમજ ગુજરાતી, હિન્દી આદિ ભાષાઓમાં પણ તેના વિવેચનગ્રંથો લખાયા છે. આ તમામ સાહિત્ય એટલે એક મહાસાગર ગણાય. આ મહાસાગરમાં પ્રવેશવા માટે એક માર્ગની આવશ્યકતા રહે તો જ મહાસાગરનો પાર પામી શકાય. તથા કેટલાંકનું તો સામર્થ્ય હોતું
