________________
ચાર પ્રકારની વિપાક પ્રકૃતિઓ આવે તે ક્ષેત્રવિપાકી કહેવાય. ચાર આનુપૂર્તિ એ ક્ષેત્રવિપાકી છે. વિગ્રહગતિરૂપ ક્ષેત્રમાં ઉદયમાં આવે છે. અને આનુપૂર્વીના ઉદયમાં ક્ષેત્રએ અસાધારણ કારણ છે. માટે ૪ આનુપૂર્વીઓ મુખ્યત્વે ક્ષેત્રવિપાકી ગણાય છે. | ઋતુગતિવડે એક સમયમાં ભવાન્તરમાં જતા જીવને આનુપૂર્વીનો ઉદય હોય નહી. વળી ઋતુગતિમાં પ્રથમ સમયે ભવાન્તરના આયુષ્યનો ઉદય હોય છે અને ભવાન્તરનો આહાર પણ હોય છે. .
વક્રગતિ વડે ભવાન્તરમાં જતા જીવને બીજા સમયથી ભવાન્તરના આયુષ્યનો ઉદય હોય છે. અને આહાર ઉત્પત્તિ સ્થાનમાં જાય ત્યારે હોય છે. અહીં આનુપૂર્વીનો ઉદય હોય છે.
૭૮ જીવવિપાકી તથા ૪ ભવવિપાકી घणघाइदुगोअजिणा, तसिअरतिग सुभगदुभगचउसासं।
जाइतिग जियविवागा, आउचउरो भवविवागा ॥२०॥ થાવાડું - ઘનઘાતી
મવિવા/ – ભવવિપાકી અર્થ :- ઘનઘાતી ૪૭ પ્રકૃતિ, ગોત્રદ્ધિક, જિનનામકર્મ ત્રસત્રિક, સ્થાવરત્રિક, સુભગચતુષ્ક, દુર્ભગચતુષ્ક, શ્વાસોચ્છવાસનામકર્મ, જાતિત્રિક એ ૭૮ પ્રકૃતિ જીવવિપાકી છે અને ચાર આયુષ્ય ભવવિપાકી છે. ૨૦ના વિવરણ :- જીવવિપાકી:- જીવને સીધો વિપાક બતાવે તે જીવવિપાકી અથવા પગલાદિ બાહ્ય કોઈ પણ નિમિત્ત વિના પણ જીવને સીધો વિપાક બતાવે છે. તે જીવ વિપાકી ૭૮ પ્રકૃતિ છે. ઘનઘાતી ૪૭ - જ્ઞાનાવરણ-૫, દર્શનાવરણ-૯, મોહનીય-૨૮, અંતરાય-૫ ગોત્રદ્ધિક :- ગોત્ર-૨, વેદનીય-૨. જાતિત્રિક :- જાતિ-પાંચ, ગતિ-ચાર અને વિહાયોગતિ-૨.
'આ જીવવિપાકી ૭૮ પ્રકૃતિઓ પોતાની શક્તિરૂપ ફળ જીવમાં જ બતાવે છે. પરંતુ શરીર આદિમાં નહી. જેમ જ્ઞાનાવરણીયના ઉદયથી જીવ અજ્ઞાની કહેવાય. દર્શનાવરણીયના ઉદયથી જીવ આંધળો-બહેરો-ઉંઘણશી કહેવાય. વેદનીયના ઉદયથી જીવ સુખી અથવા દુઃખી કહેવાય. મોહનીયના ઉદયથી જીવ અશ્રધ્ધાળુ
28
