________________
છે. ઈ. સ. ૧૯૦૩ થી ૧૯૧૪ સુધી વૈશાલીનું જે દાણકામ થયું છે, તેના ખંડેરોમાં આજે એક માઈલના ઘેરાવાવાળે ગઢ છે. ગઢથી વાયવ્યમાં અશોક સ્તૂપ, મદહુદ પાને રામકુંડ છે. પશ્ચિમે એક મંદિર પાસે જિન, બુદ્ધ અને શિવ વગેરેની ખંડિત પ્રતિમાઓ છે. ખેડાણમાંથી પ્રાચીન સિકાએ પણ મળ્યા છે. ગઇથી વાયવ્યમાં ૧ માઈલ પર મનિયા ગામ પાસે અશોક સ્તંભ છે, ત્યાં બૌદ્ધ સંઘારામ પણ હતું. બે માઈલ દૂર કૈલવા ગામ છે. (ઈશાન તરફ વાસુકુંડ અને પૂર્વમાં કામનછાપરાગાછી ગામો છે) કેલવા, બનિયા અને વેસાડની પૂર્વે નદીને જૂને પટ છે, જેનું નામ ચેરીનાળા (નેવલીનાળા) છે. આજે ત્યાં ખેતી થાય છે (પૃ. ૧૦ થી ૨૦) ચીની યાત્રી ફાહિયાન લખે છે કે, વૈશાલીની દક્ષિણે ૩ થી ૫૨ આમ્રપાલીને બાગ છે. બુહ પરિનિર્વાણ માટે પિતાના શિષ્ય સાથે ચાલ્યા. વૈશાલીના પશ્ચિમ દરવાજા પાસે ઊભા રહી જમણી તરફ વૈશાલી પર નજર ફેંકતા બોલ્યા કે, બસ ! આ મારી છેલી વિદાય છે. આ સ્થાને લેકએ સ્તૂપ બનાવ્યો છે (પૃ. ૧). શ્રેણિકની લિચ્છવી રાણી એ અજાતશત્રને જન્મ આપે તે અજાતશત્રુ “વૈદેહી પુત્ર કહેવાય છે (પૃ. ૧૧).
(૬) વેસાડની ઈશાનમાં રહેલું “વાસુડતે જ પ્રાચીન ક્ષત્રિયકુંડ છે આ. નેમિચંદ્રસૂરિ મહાવીરચયિંમાં તેને જિારમંકા' તરીકે ઓળખાવે છે. આથી ભગવાન મધ્ય દેશ એટલે વિદેહના હતા એમ લાગે છે. “આચારાંગસૂત્રમાં 'णाए नायपुत्ते नायकुलनिव्वचे, विदेहे विदेहदिने विदेहजचे વિધિ માટે તારં વાતાઉં વિઝિત્તિ પાઠ છે અને ત્રિશલા રાણી માટે “તિલાદ વાલિસિસ થા પિયણિી રા
