________________
સંખ્યાબંધ નિબંધ લખ્યા. તેમના નિર્ણયે આજે પણ પુરાતત્ત્વના વિષયમાં કિમતી મનાય છે. તેણે ઈલાંડમાં ગયા પછીૉયલ એશિયાટિક સોસાયટીની સ્થાપના કરી.
આ સાથે ડો. બુકનને માઈસેરમાં અને સને ૧૮૦૭ થી ૧૮૧૪ સુધી બંગાળમાં, સાલ્ટ સાહેબે પશ્ચિમ ભારતની કેનેરી ગુફાઓમાં, રસ્કિન સાહેબે ઓડિસામાં (હાથીગુફા વગેરે), સાઈકસ, ટેમસ ડેનિઅમ, કર્નલ મેકેન્ઝી અને ડે. મીલેએ દક્ષિણ હિંદમાં, કર્નલ જેમ્સ ટેડે રજપૂતાના તથા મધ્ય ભારતમાં એ પ્રયત્ન ચાલુ કર્યો.
ચાર્લ્સ વિલ્કીન્સે સને ૧૭૮૫ થી આ માર્ગમાં પ્રવેશ કર્યો અને ચારેક વર્ષને સતત પરિશ્રમ પછી ગુપ્ત લિપિની અધર વર્ણમાળા તેયાર કરી. કર્નલ જેમ્સ ટેડે ૧૮૧૮ થી ૨૩ સુધી મહેનત લઈ રજપૂતાના અને કાઠિયાવાડમાં તેઓને પત્તો લગાવ્યું. તેના ગુરુ યતિ જ્ઞાનચંદ્રજીએ આ લેખે વાંચ્યા અને ટેડ સાહેબે પોતાના ‘ટેડ રાજસ્થાનમાં તેને અર્થ કે સારાંશ દાખલ કર્યો.
બી. જી. બેમિંટને ઈ. સ. ૧૮૧૮માં તામીલ અને વોલ્ટર ઇલિયટે કાનડીની વર્ણમાળા તૈયાર કરી. ટ્રાયરે સમુદ્રગુપ્તના લેખે, ડબલ્યુ. એચ. થે વલભીનાં દાનપત્રો અને જેમ્સ પ્રિન્સેપે સને ૧૮૩૭-૩૮ માં દિલ્હી, ગિરનાર વગેરેના ગુખ લેખે ઉકેલ્યા, ત્યાર પછી ઉક્ત ત્રણે વિદ્વાનોના સતત પ્રયાસથી ગુપ્ત લિપિની સંપૂર્ણ વર્ણમાળા તૈયાર થઈ ગઈ.
હવે વિદ્વાનેનું ધ્યાન બ્રાહ્મી લિપિ તરફ દેરાણું. જો કે સર ચાર્લ્સ મલેટ, સર વિલિયમ જેન્સ અને મેજર વિલફોર્ડ
