________________
મનની ચંચળતાને કારણે મોહમાર્ગી સાધનો ફાવી જાય છે ને મૃગબાણ જેમ ઝડપથી સિંહના પંજામાં ફસાઈ જાય, તેમ સંસારનાં મોહક તત્ત્વોની જાળમાં તે ઝડપથી ફસાઈ જાય છે.
મન ઉપર માયાનો રંગ ઝડપથી ચઢી જાય છે. અનેક પ્રકારની અશુદ્ધિઓ તેને શીઘ્ર લાગી જાય છે. મોહ તમસમાં તે અટવાઈ જાય છે. માયાના પગનું ઝાંઝર એને મદહોશ બનાવી દે છે.
ઉત્થાનનું કારણ મન છે. તો પતનનું કારણ પણ મન છે.
મન પર જાત જાતની અશુદ્ધિઓ વળગેલી હોય, અનેક વિકૃત ભાવો એને ચોંટેલા હોય અને રાગ ભોગની લાલસામાં તે ફસાયેલું હોય તો આવું મલિન મન સાધનાનું શુદ્ધ સાધન કદી પણ બની શકતું નથી. કપડાં ધોવાથી શું ? શરીર સાફ કરવાથી શું?
જરૂર છે મનને સાફ કરવાની. જરૂર છે મનની શુદ્ધિની. એની અશુદ્ધિઓને દૂર કરો. એના મેલને ોઈ નાંખો. એના વિકારોને હટાવી દો.
મોહમાં ફસાય છે, ત્યારે મન અંધત્વ ધારણ કરી લે છે ને સમ્યક્ ભાવને જોઈ શકતું નથી.
સત્યને નિહાળી શકતું નથી. અસત્યને જ સત્ય સમજે છે. મૃગજળને જ જળ સમજે છે. જે મિથ્યા છે, તેને સાચું માની લે
છે......
7
ને એની પાછળ દોટ લગાવે છે. મનને માયામાં લુબ્ધ હરણ સમું માનજો, જે પોતાના જ વિનાશના માર્ગ ભણી પુરપાટ દોડી રહ્યું છે. મનને બચાવો. મનને પાછું વાળો. મનને સાફ કરો.
તેમ કરવાથી મન જે માયા માટે, રાગ અને ભોગ માટે, મિથ્યા તત્ત્વો માટે દોડે છે, તે મોક્ષ માટે ઉદ્યમી બનશે,
ને મોક્ષમાર્ગ માટે મન ઉદ્યમવંત બનતાં તેનાથી પૂર્ણાનંદ રસ પ્રાપ્ત
થશે.
ब्रह्माण्डे विद्यते याक्, तादृक् पिण्डे प्रवर्तते । पिण्डब्रह्माण्डबोधेन, तत्त्वज्ञानी भवेज्जनः ॥ ३६ ॥ તત્ત્વજ્ઞાન એટલે શું? તત્ત્વજ્ઞાનથી આંતરચક્ષુ ખૂલે છે. બોધદ્રષ્ટિ સૂક્ષ્મ બને છે. સત્યનાં દર્શન શક્ય બને છે. બુદ્ધિનાં દ્વારા ખૂલ્લાં થાય છે. જેવું બ્રહ્માંડ છે. તેવું પિંડમાં છે.
આ પ્રકારનો તત્ત્વબોધ થતાં માનવીની દ્રષ્ટિ વિશાળ ફલક પર વિસ્તરે છે. પિંડ અને બ્રહ્માંડ વચ્ચે અભેદ રચાય છે.
૩૭