________________
( ૧૬ )
શ્રી ભગવતી સૂત્ર, યોગ્ય થયું હોય તેવા કર્મની ઉદીરણ કરે? અને ઉદય આવ્યા પછી તે સમયે પશ્ચાત કરેલા કર્મની ઉદીરણ કરે?'
ભગવાન ઉત્તર આપે છે, હે ગતમ, જીવ ઉદય આવેલું કર્મ ઉદીરે નહીં, કારણ કે, જે ઉદીરણા પામ્યું હોય, તે ઉદીર્ણપણાને લઈને તેની ઉદીરણ કરવામાં ઉદીરણાને વિરામ પામવાનો પ્રસંગ આવે અને જે કર્મ ઉદય આવ્યું નથી, તે ઉદીરે નહીં, કારણ કે, જે ઉદય આવ્યું નથી, તે ભવિષ્યમાં ઉદય આવવાનું તેથી તેને ઉદીરે નહીં. વળી તે વિષયની ઉદીરણને હાલ અથવા ભવિષ્યમાં અભાવ છે, જે કર્મ સ્વરૂપથી ઉદય આવ્યું નથી પણ જે પછીના અનંતર સમયે ઉદય આવવાને યોગ્ય છે, તે કર્મને ઉદીરે છે, કારણ કે તે વિશેષ યોગ્યતાને પ્રાપ્ત થયેલું છે. અને ઉદય આવ્યા પછીના અનંતર સમયે પશ્ચાત્ કરેલું કર્મ ઉદીરે નહીં, કારણ કે, તે કર્મ અતીતકાળે કરેલું છે, અને જે અતીતકાળે કરેલું હોય, તે સત–વિદ્યમાન રહેતું નથી અને તેવા અસતુની ઉદીરણ હોઈ શકે નહીં.
અહિં જે કે ઉદીરણ વગેરેમાં કાળ સ્વભાવ વગેરે કારણરૂપ છે, તો પણ તેમાં પુરૂષના વયેનું કારણ પ્રધાન છે, તેથી તેને દર્શાવવાને ગૌતમ સ્વામી પ્રશ્ન કરે છે.
૧ અહિં એવી શંકા થાય કે, પ્રથમ ઉદીરણા, ગહ અને સંવર -એવા ત્રણ પદને ઉદેશ કર્યો છે, તે છતાં અહિ કવિનાં ૩ ઈત્યાદિ એકલા આદ્ય પદનોજ નિર્દેશ કેમ કર્યો? તે શંકાના સમાધાનમાં કહેવાનું કે, કવિ વર્ષ ના જે ચાર વિશેષણે આપેલા છે, તે ઉદીરણાનેજ આશ્રીને તે પહેલા વિશેષણને સદ્દભાવ છે, બીજા બે વિશેષણેને તેને અભાવ છે, તેથી એમ આપેલું છે, એમ સમજવું. ત્યારે વળી એવી શંકા થશે કે, “ગર્હ છે અને સંવર કરે છે,” એ બે પદ ઉદેશ સૂત્રમાં શામાટે ગ્રહણ કરેલા છે ? કારણ કે, તેમને ઉત્તર ભાગમાં નિર્દેશ કરવાનો નથી? તેના સમાધાનમાં કહેવાનું કે, કર્મની ઉદીરણામાં ગર્યો અને સંવર–એ ઉપાય છે, એમ બતાવાને માટે જ તે બંને પદ ગ્રહણ કરેલા છે. એવી રીતે ઉત્તર ભાગમાં પણ સમજવું અને આ પ્રશ્નને અર્થે ઉત્તારના વ્યાખ્યાન ઉપરથી સમજી લે.
