________________
(૯૮).
શ્રી ભગવતી સુત્ર
- જે કમને અનુભવ કરે તે વેદન કહેવાય છે. જીવે તે ઉદીરણા પામેલા કર્મને ભૂતકાળે વિદ્યા છે, તે વર્તમાનકાળે વેદે છે, અને તે ભવિષ્યકાળે વેદવાનો છે.
કર્મને જીવના પ્રદેશોમાંથી નિર્જરા અર્થાત્ કર્મના પ્રદેશને નાશ કરવામાં આવે તે નિર્જરા કહેવાય છે.
જીવે તે ઉદીરણા પામેલા કમની ભૂતકાળે નિર્જરા કરી છે, તે વર્તમાનકાળે નિર્જરા કરે છે, અને ભવિષ્યકાળે નિર્જરા કરવાનું છે,
તેની સંગ્રહ ગાથા આ પ્રમાણે છે;
ર્યા, ચય કર્યા, ઉપચિત કર્યા, ઉદીરિત કર્યા, વિદ્યા અને નિર્જરિત કર્યો, તેમાં પહેલા કૃત, ચિત અને ઉપચિત--એ સામાન્ય ક્રિયાના ત્રણ કાળને આશ્રીને તથા સમુચ્ચયને આશ્રીને ચાર ભેજવાળા છે. અને સામાન્ય ક્રિયા ન લઈએ તો તે ત્રણ ભેદવાળા અને પાછળના ઉદીરિત, વદિત, અને નિર્જરિત એવા મેહ પુદ્ગલો ત્રણ પ્રકારના છે. અહિં કદિ શંકા થાય કે, પહેલા ત્રણ સૂત્રોમાં કૃત, ચિત અને ઉપચિત કહ્યાં, અને ઉત્તર સૂત્રમાં ઉદીરિત, વદિત અને નિર્જી એ કેમ કહ્યા ? તેના સમાધાનમાં કહે છે, કે, કૃત, ચિત અને ઉપચિત કર્મ ચિરકાલ સુધી રહે છે, એથી કરણ વગેરેને માત્રા ત્રિકાળ ક્રિયાથી જુદુ ચિરકાલ રહેવાપણું છે, તેને આશ્રીને કૃત, ચિત, અને ઉપચિત કહેલા છે અને ઉદારિત, વિદિત અને નિજીર્ણ કર્મને લાંબા કાળ રહેવાપણું નથી, તેથી ત્રિકાળવ7 એવી માત્ર ક્રિયાને લઈને જ તે કહેલા છે.
જીવ કક્ષામહનીય કર્મને વિદે છે.” એમ કહેવામાં આવ્યું છે, તો તે શા કારણથી વેદે છે? એ પ્રતિપાદન કરવાને ગતમસ્વામી પ્રશ્ન કરે છે.
ગતમ સ્વામી પુછે છે. હે ભગવન જીવકાંક્ષાહનીય કર્મ વેદે છે?
ભગવાન ઉત્તર આપે છે. હે ગતમ, હા, જીવ કક્ષાહનીય કર્મ વેદે છે.
અહિં કઈ શંકા કરે કે, જીવ કક્ષાએહનીય કર્મ વેદે છે, એ વિએને નિર્ણય તો પહેલા કરેલ છે, છતાં ગતમ સ્વામીએ પુનઃ શા માટે આ પ્રશ્ન કર્યો હશે ? તેના સમાધાનમાં કહે છે કે, પ્રથમ તે માત્ર કર્મને
દવાનું કહ્યું છે, પણ તે દવાને ઉપાય કહ્યો નથી, તેથી તે કર્મને દિવાના ઉપાયને પ્રતિપાદન કરવા માટે ગૌતમ સ્વામીએ પુનઃ આ પ્રશ્ન કર્યો છે. '
