________________
શતક ૧ લું.
(
૭ )
" ઉપર જે કાંક્ષામોહનીય કર્મ કહ્યું છે, તે શ્ચિામાં મુકવા ગ્ય કહ્યું છે, તો તે ક્રિયા ભૂત, વર્તમાન, અને ભવિષ્ય એમ ત્રણ કાળના વિષય વાળી હોય છે, તે ક્રિયા દર્શાવવાને માટે ગતમ સ્વામી પ્રશ્ન કરે છે.
ગતમ સ્વામી પુછે છે, હે ભગવાન, તે કક્ષાહનીય કર્મ જીએ અતીકાલે કરેલું છે કેમ?
ભગવાન કહે છે, ગૌતમ, હા, તે અતીત કાળે કરેલું છે, કારણ કે, તેમ જ કરેલું ન હોય તો આ અનાદિસંસારનો અભાવ થવાને પ્રસંગ આવે.
ગતમ સ્વામી કહે છે. હે, ભગવન, ત્યારે તે કક્ષાહનીય કર્મ જીવને દેશે કરી કરેલું છે કેમ આ આલાપ વડે વૈમાનિક દેવતા સુધી દંડક કહે. એવી રીતે તેઓ વર્તમાન કાલે પણ તે કામ કરે છે. આ આલાપ વડે વિમાનિક દેવતા સુધિને દંડક કહે. એવી રીતે તે ભવિધ્યકાલે પણ તે કર્મ કરવાના છે. તે આલાપ વડે વિમાનિક દેવતા સુધિનો દંડક કહે.
જ્યારે કર્મ કરવામાં આવે ત્યારે તે કર્મને ચય, ઊપચય, ઉદીરણું, વેદના અને નિર્જરા થવા જોઈએ, તેથી તે વિષે દર્શાવે છે.
જીવ તે કમને ચય એટલે પ્રદેશ અનુભાગ વગેરેનું વધારવું તે, તેણે અતીતકાલે કરેલ છે, તે વર્તમાન કાલે કરે છે અને ભવિષ્યકાલે કરવાનો છે.
તે કર્મને ઊપચય એટલે તે પ્રદેશ અનુભાગ વધાર્યો હોય, તેને વારંવાર વધારે તે ઉપચય, તેણે તે અતીતકાલે કરેલ છે, તે વર્તમાનકાલ કરે છે અને ભવિષ્યકાલે કરવાને છે.
અહિં કેટલાએક એમ કહે છે કે, કમને પુદગલાને માત્ર ગ્રહણ કરવા તે ચય અને તે ચય કરેલા પગલોનો બાધાકાલ મુકીને દવાને માટે નિષેક-સિંચન કરવો તે ઊપચય. તે નિષેક આ પ્રમાણે–પ્રથમ સ્થિતિમાં કર્મના ઘણાં દળીયાનો નિષેક કરે છે, પછી બીજી સ્થિતિમાં તેને નિષેકવિશેષ હીન કરે છે. તે તેની ઉત્કૃષ્ઠ સ્થિતિ સુધી નિષેક કર્યા કરે છે તે વિષે અન્ય સ્થળે પણ કહેલું છે;
ઉદય નહીં આવેલા કર્મનો કોઈ વિશેષ કારણવડે ઉદયમાં પ્રવેશ કરાવે, તે ઉદીરણું કહેવાય છે. જીવે તે ઉપસ્થિત થયેલી કમની ભૂતકાળે ઉદીરણા કરેલી છે, તે વર્તમાનકાળે ઉદીરણું કરે છે, અને ભવિષ્યકાળે ઉદીરણું કરવાનો છે;
૧૩
