________________
–
निर्गुणस्तत्र निर्लिप्तः अशरीरी निरंकुशः। स चात्मा भगवान् नित्यः सर्वाधारः सनातनः ॥४॥ सर्वेश्वरः सर्वसाक्षी सर्वत्रास्ति फलप्रदः । शरीरं द्विविधं शम्भोनित्यं प्राकृतमेव च ॥५॥ नित्यं विनाशरहितं नश्वरं प्राकृतं सदा ।"
(બ્રહ્મવૈવર્તપુરાણ, શ્રી વ્રષ્ટ, અધ્યાય-૪૩) '- બ્રહ્મ એક છે, છતાં પણ ગુણભેદ વડે તેના સ્વરૂપમાં બે ભેદ પડે છે. એક સુગુણ અને બીજો નિર્ગુણ. (૧)
માયા સહિત જે બ્રહ્મ તે સુગુણ છે અને માયા રહિત જે બ્રહ્મતે નિર્ગુણ કહેવાય છે અને સ્વેચ્છામય ભગવાન ઇચ્છાથી વિકાર પામે છે. (૨)
તે ઇચ્છાશક્તિ પ્રકૃતિ છે અને સર્વશક્તિને (સંસારને) સદા, ઉત્પન્ન કરનારી છે. તેમાં જે સક્ત હોય તે સગુણ શરીરી પ્રકૃતિજન્ય કહેવાય છે. (૩)
તેમાં નિર્લેપ જે હોય તે નિર્ગુણ, અશરીરી નિરંકુશ અને નિત્ય ભગવાન કહેવાય છે. એ સર્વનો આધાર છે અને સનાતન છે. (૪)
વળી, તે સર્વેશ્વર, વ્યાપક અને ફળપ્રદ છે અને તે ભગવાનના નિત્ય અને પ્રાકૃત એમ બે પ્રકારનાં શરીર છે.(પ)
તેમાં નિત્ય શરીર અવિનાશી છે અને પ્રાકૃત શરીર સર્વદા વિનાશી છે. - ઉક્ત કથન પણ અપેક્ષાભેદથી ઘટી શકે છે. આથી સિદ્ધ થાય છે કે બ્રહ્મનું સ્વરૂપ પણ અનૈકાત્તિક છે, સર્વથા ઐકાન્તક
નથી.
