________________
“શ્વેતાંબર કે દિગંબર ?'
(તસ્વાર્થ સૂત્રની પ્રસ્તાવનાથી અને મુંબઈ પરમશ્રત પ્રભાવક સંસ્થા તરફથી પ્રકાશિત તત્ત્વાર્થસૂત્ર ભાષ્ય-ભાષાંતરની પ્રસ્તાવનાથી વિદ્વાનોને વિશેષ માહિતી મળી શકે છે.
ગ્રંથની ઉત્પત્તિ આ ગ્રન્થની ઉત્પતિ વિષે શ્વેતાંબરોની માન્યતા છે કે શાસ્ત્રનો વિસ્તારથી તત્ત્વજ્ઞાનમાં જે લોકોની રુચિ ઓછી હોય, અથવા જે લોકોને વિસ્તારથી શાસ્ત્ર જાણવા કે સાંભળવા માટેનો વખત ઓછો મળતો હોય, અથવા મોટા શાસ્ત્રોમાં પ્રવેશ કરવા પૂર્વે, સૂક્ષ્મતાથી પરિભાષા સમજવી હોય એવા જિજ્ઞાસુઓ તેમજ બાળજીવોના લાભાર્થે એઓશ્રીએ આ શાસ્ત્ર બનાવ્યું છે. બીજી બાજુ દિગંબરોનું કહેવું છે કે કોઈક શ્રાવકને દરરોજ એક સૂત્ર બનાવવાનો નિયમ હતો, માટે એણે પહેલું સૂત્ર “નાન વારિત્રા િમોક્ષમા” એમ બનાવીને તેને ભીંત પર લખ્યું. એના ઘરે ગોચરી અર્થે આવેલ ઉમાસ્વાતિ મહારાજે એ સૂત્ર જોયું. તે જોઈને એમણે પેલા શ્રાવકને કહ્યું કે આ સૂત્રના આદિમાં સાફ શબ્દ ઉમેરવો જોઈએ, એટલે કે “સગઢનજ્ઞાનવાત્રિાળ મોક્ષમા” આ રીતે એ સૂત્ર હોવું જોઈએ. ત્યારે શ્રાવકે નમ્રતાપૂર્વક વિનંતી કરી કે “હે મહારાજ ! આપ સમર્થ છો. એટલે આ ગ્રંથ આપશ્રી જ બનાવો ' તે શ્રાવકની વિનંતીનો સ્વીકાર કરીને ઉમાસ્વાતિ મહારાજે આ શાસ્ત્ર બનાવ્યું છે. આ બાબતમાં કેટલાકને એવી જિજ્ઞાસા અવશ્ય રહે છે કે તે શ્રાવક કયા ગામનો હતો અને એનું નામ શું હતું? તેમજ તે શ્રાવકને દરરોજ એક સૂત્ર બનાવવાનો જે નિયમ હતો તેનું શું થયું ? પરન્તુ એનો સ્પષ્ટ ખુલાસો મળતો નથી. જૈન-શાસનમાં પ્રસિદ્ધ એવા સમ્યગુદર્શનાદિમાંથી સમ્ય-પદને પેલા શ્રાવકે કેમ કાઢી નાંખ્યો ? અને જ્યારે એ જ સુત્ર સંપૂર્ણ ગ્રંથના પ્રારંભનું છે તો પછી આદિ-ભાગમાં “ોક્ષમાર્ચ નેતાનY' આ શ્લોક કોણે લગાડી દીધો ?
આદ્ય શ્લોક કેટલાક લોકોનું કથન છે કે મોક્ષમાર્ગનો શ્લોક તત્ત્વાર્થમાં પ્રારંભથી જ નહોતો અને તેથી જ વાર્તિકકારે આ શ્લોકને સ્પર્શ પણ કર્યો નથી. આ શ્લોકની વ્યાખ્યા સર્વાર્થસિદ્ધિમાં પણ નથી. તે પરથી જણાય છે કે આ શ્લોક તત્ત્વાર્થને અન્તર્ગત છે જ નહિ.
