________________
સળ પાકાદમત સમીક્ષા
દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ અને ભાવ ઉપર અધ્યાત્મભાવના હે આત્માનું!
તું આર્યક્ષેત્રમાં જન્મી, સાનુકૂળ સમય પામી, શમ્યફદ્ભાવના ભાવી, તારી સુકૃત કમાઈનો સદુપયોગ કર અને તારા ભાવી જીવનનો સમ્યફભાવે વિચાર કરી, તારા સંસારની સફર સફળ કર. સ્યાદ્વાદ સિદ્ધાંતનો પણ તે જ મર્મ છે.
છેવટ ઉપસંહારમાં લખવાનું કે સ્યાદ્વાદ કે અનેકાંતવાદનું મુખ્ય ધ્યેય સંપૂર્ણ દર્શનોને સમાનભાવે દેખી, મધ્યસમભાવના પ્રાપ્ત કરવાનું છે અને તે જ ધર્મવાદ છે અને તે જ શાસ્ત્રોનો વાસ્તવિક ધર્મ છે.
જેવી રીતે પિતા પુત્ર ઉપર સમભાવ રાખે છે તે જ પ્રમાણે અનેકાંતવાદ સંપૂર્ણ નયોને સમાનભાવે લખે છે.
જેમતમામ નદીઓ સમુદ્રને મળે છે, તેમસંપૂર્ણ દર્શનોનો અનેકાંતવાદમાં સમાવેશ છે અને જૈન દર્શન સર્વ દર્શનોનો સમન્વય કરે છે. ૐ શાંતિઃ
શબ્દસમૂહને જેમ વૈયાકરણીઓએ વ્યાકરણમાં નામ, સર્વનામ, વિશેષણ, ક્રિયાપદ અને અવ્યય આદિમાં આવશ્યક ભેદો પાડી અભ્યાસીઓના માર્ગમાં જેમ સરળતા કરી આપે છે તેમ શ્રીમદ્ હરિભદ્રસૂરીના કથનપ્રમાણે નયમાર્ગ અપેક્ષાઓની સંખ્યા ગણનાતીત હોવા છતાં કુશાગ્રબુદ્ધિ આચાર્યોએ દીર્ઘ મનન પછી માત્ર સાત નયોમાં જ તે મહાન સમૂહને વહેંચી નાંખ્યો છે.
