Page Text
________________
सूत्र - १३, पञ्चमः किरणे
२४३
चैतन्येति । चैतन्यस्य याऽविस्पष्टता तमसाऽऽवृतघटवदवस्थानं, निद्रोदयाद्धि जीवस्तमोऽवस्थायामवस्थितो भवति, तस्या आपादकं सुखेनानायासेन योऽयं प्रबोधः, नखच्छोटिकादिमात्रेणैवावबोधस्तद्योग्यावस्था निद्रावस्थेत्युच्यते तज्जनकं कर्मापि निद्रा कारणे कार्योपचारादत एव न जहल्लिङ्गत्वं निद्राशब्दस्येति भावार्थः । चैतन्याविस्पष्टतापादकत्वे सति कर्मत्वस्य निद्रानिद्रायां सत्त्वात्तद्वारणाय सुखप्रबोधयोग्यावस्थाजनकत्वे सतीति । शुभकर्ममात्रस्य सामन्येनात्मनः सुखप्रबोधयोग्यावस्थाजनकत्वसंशयव्युदासाय चैतन्यस्याविस्पष्टतापादकत्वे सतीत्युक्तं न शुभकर्म चैतन्यस्याविस्पष्टतापादकमतो न दोषः । यद्यपि पापकर्म चैन्याविस्पष्टतापादकं, तथापि न निद्रातिरिक्तं तत्सुखप्रबोधयोग्यावस्थाजनकमतो न दोषः । अस्या उत्कृष्टा स्थितिः त्रिंशत्सागरोपमकोटीकोट्यो वर्षसहस्रत्रितयञ्चाबाधा, जघन्या तु सागरोपमस्य त्रयस्सप्तभागाः पल्योपमासंखयेयभागेन न्यूना अन्तर्मुहूर्तञ्चाबाधा । निद्रानिद्रां लक्षयति–चैतन्यस्येति । चैतन्याविस्पष्टतापादकत्वे सति दुःखप्रबोधयोग्यावस्थापादकत्वे च सति कर्मत्वं लक्षणार्थः, मिथ्यात्वमोहनीयादिकर्मणां दुःखप्रबोधयोग्यावस्थापादकत्वाच्चैतन्यस्याविस्पष्टतापादकत्वाच्चानातिव्याप्तिवारणाय दुःखप्रबोध्यस्वापावस्थापादकत्वे सति कर्मत्वस्य विवक्षितत्वे चैतन्यस्याविस्पष्टतापादकत्वे सतीति पदं न देयमेव, अन्यपदप्रयोजनं पूर्ववत् । निद्रातोऽतिशायिनी निद्रेति मध्यमपदलोपिसमासेन निद्रानिद्रा निष्पन्नेति बोध्यम् । अस्याः स्थिती निद्रावत् ॥
निद्रानुं सक्षमता छભાવાર્થ- ચૈતન્યની વિશેષ અસ્પષ્ટતાને કરનારું સુખપૂર્વક (જાગી) જગાડી શકાય એવી અવસ્થાનું १२५ निद्रा.'
ચૈતન્યની અવિસ્પષ્ટતાને કરનારું દુઃખપૂર્વક (જાગી) જગાડી શકાય એ અવસ્થાનું હેતુભૂતકર્મ 'निद्रनिद्रा.'
વિવેચન- ચૈતન્યની જે અવિસ્પષ્ટતા એટલે અંધકારથી ઘેરાયેલા ઘડાની માફક અવસ્થાન (અવસ્થા) સાથે જ નિદ્રાના ઉદયથી જીવ અંધકારવાળી અવસ્થામાં રહેલો થાય છે. તે અવિસ્પષ્ટતાને કરનારું, મહેનત વગર સુખપૂર્વક જે આ પ્રબોધ, નખછોટીકા આદિ (બીજાના ચપટી વાગડવા આદિ) માત્રથી જ જાગવું, તેને યોગ્ય અવસ્થા અનિદ્રા અવસ્થામાં કહેવાય છે. તેનું જનકકર્મ પણ “નિદ્રા છે, કેમ કે- કારણમાં કાર્યનો આરોપ ___थाय छे. महानिद्रा श०६ महति छ. (व्या४२९प्रसिद्ध नियत लिंगवाणो छ.)
જો “ચૈતન્યાવિસ્પષ્ટતા આપાદકત્વ વિશિષ્ટ કર્મત્વ' એટલું જ લક્ષણ કરવામાં આવે, તો નિદ્રાનિદ્રામાં અતિવ્યાપ્તિના વારણ માટે સુખપ્રબોધયોગ્ય અવસ્થા જનકલ્વે સતિ આવું વિશેષણ મૂકેલ છે.
| SR No. | 022495 |
| Book Title | Tattvanyaya Vibhakar Part 01 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Labdhisuri, Bhadrankarsuri, Vikramsenvijay |
| Publisher | Labdhibhuvan Jain Sahitya Sadan |
| Publication Year | 2013 |
| Total Pages | 814 |
| Language | Sanskrit, Hindi |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 26 MB |