Page Text
________________
२२२
तत्त्वन्यायविभाकरे अत्र तु कार्यस्य सुखादेः कारणपुण्यादिपर्यायत्वादनुरूपत्वं प्रोक्तम् । न च कथं सुखदुःखे पुण्यपापयोः पर्याय इति वाच्यम्, सुखं प्रति जीवपुण्यसंयोगस्य दुःखं प्रति जीवपापसंयोगस्य हेतुत्वेन च सुखदुःखयोः पुण्यपापपर्यायत्वात् । तथा च यथा सुखं शुभशिवकल्याणादिशब्दैर्व्यपदिश्यते तथा पुण्यमपि, यथा दुःखञ्चाशुभाशिवाकल्याणादिशब्दैर्व्यपदिश्यते तथा पापमपीति सिद्धं पुण्यातिरिक्तं पापमिति ॥
શ્રી પાપતત્ત્વનિરૂપણ નામક પંચમ કિરણ હવે અવસરસંગતિથી પુણ્યકર્મના જ્ઞાન થયા બાદ પુણ્યવિરોધી કયું તત્ત્વ છે?- એવી વિપક્ષવિષયક शिसा थाय छ,तो तेना समाधान माटे अवश्य (अनन्तर) वतव्यत्व ३५ अक्सरसंगतिथी. म- 'ना संगत प्रयुज्जीत' - साधू अभियुतिर्नु थन डोवाथी अक्सरसंगतिथी. संशतिना ७: मेहो छ. ४भ3
"सप्रसङ्ग उपोद्धातो हेतु ताडवसरस्तथा । निर्वाहकैक्यं कायैक्यं षोढा संगतिरिष्यते ॥" ઉક્ત શ્લોકમાં કહેલ છઃ સંગતિમાંથી અવસરસંગતિથી.
(उपोद्धातादि भिन्न स्मरण प्रयोजक संबंध:प्रसङ्गः, प्रकृतोपसाधकत्वं उपोद्धातः, अनन्तरवक्तव्यत्वमवसरः, एक प्रयोजक प्रयोज्यत्वं-निर्वाहकैक्यं, कार्यैक्यमेककार्यानुकूलत्वम् अनन्तराभिधान प्रयोजकजिज्ञासाजनकज्ञानविषयानुकूल सम्बन्धो निरूपणीय निष्ठासङ्गतिः)
(पुण्यतत्त्व निरूपणानन्तर पापतत्त्वनिरूपणे प्रयोजकजिज्ञासा, पापतत्त्वज्ञानमेव भवतु इत्याकारिका, प्रयोजकजिज्ञासा जनकज्ञानं 'पापतत्त्वज्ञानमदिष्ट साधनं इत्याकारकं' तद्विषयः पापतत्त्वं, तत्सर्वमनुकूल संबंधे, पापतत्त्वनिष्ठाऽवश्य-अनन्तर वक्तव्यत्वं सङ्गतिः)
પાપતત્ત્વનું નિરૂપણ કરવા માટે પ્રારંભ કરે છેભાવાર્થ-દુઃખની ઉત્પત્તિમાં પ્રયોજક રૂપ કારણ પાપકર્મ છે.
વિવેચન- દુઃખ એટલે વિરોધી-અણગમતા દ્રવ્યના સંબંધથી ઈષ્ટવિયોગ-અનિષ્ટસંયોગ-અનિષ્ટશ્રવણ આદિથી જન્ય અને પીડા રૂપી લક્ષણવાળો આત્માનો વિશિષ્ટ પરિણામ દુઃખ' કહેવાય છે.
દુઃખોત્પત્તિપ્રયોજકત્વ વિશિષ્ટ કર્મ– લક્ષણ છે. જો દુઃખોત્પત્તિપ્રયોજકત્વ રૂપ વિશેષણ ન કહેવામાં આવે, તો સાતવેદનીય આદિ કર્મમાં વ્યભિચાર રૂપ અતિવ્યાપ્તિના વારણ માટે વિશેષણ દલ કહેલ છે. જો કર્મત્વ રૂપ વિશેષ્ય ન કહેવામાં આવે, તો કાળ આદિ સાધારણ કારણમાં વ્યભિચાર રૂપ અતિવ્યાપ્તિના વારણ માટે વિશેષ્ય દલ મૂકેલ છે.
શંકા- આવા દુઃખની ઉત્પત્તિપ્રયોજક કર્મત્વની અસાતાવેદનીયમાં જ સત્તા હોવાથી મતિજ્ઞાનાવરણ આદિમાં અવ્યાપ્તિ રૂપ લક્ષણદોષ કેમ નહિ ? વળી તત્ત્વાર્થસૂત્રકારે (૬-૧૨) સૂત્રમાં કહ્યું છે કે
१. नन्वेवं तर्हि कथमनुरूपविजातीयकारणानुमानमुच्यते, सर्वस्य सर्वेण तुल्यातुल्यरूपत्वादित्यत्राहात्रत्विति, तथा च सुखस्य पापापर्यायत्वादुःखस्य पुण्यापर्यायत्वात्सुखदुःखे प्रति पापपुण्येऽननुरूपे, तयोः पुण्यपापपर्यायत्वाच्च ते प्रति तेऽनुरूपे इति भावः ॥
| SR No. | 022495 |
| Book Title | Tattvanyaya Vibhakar Part 01 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Labdhisuri, Bhadrankarsuri, Vikramsenvijay |
| Publisher | Labdhibhuvan Jain Sahitya Sadan |
| Publication Year | 2013 |
| Total Pages | 814 |
| Language | Sanskrit, Hindi |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 26 MB |