Page Text
________________
१७४
तत्त्वन्यायविभाकरे
પરિણતિમાં પ્રયોજક કર્મ મનુજગતિ એમ બોલવું, કેમ કે- પરાભિમત માનુષત્વજાતિ નિત્ય હોઈ પર્યાય રૂપ નથી. અહીં માનુષત્વ નામનો પર્યાય (ઉત્પાદવ્યયશાળી) છે, એટલે મનુષ્ય રૂપે આકાર રૂપ અહીં માનુષત્વ પર્યાય સમજવો.
(૪) જો ‘માનુષત્વપર્યાય- પ્રયોજકત્વ વિશિષ્ટકર્મપણું' એવું મનુજગતિનું લક્ષણ કરવામાં આવે, તો જેનાથી દુનિયામાં મનુષ્ય તરીકે ઓળખાય છે, એવા માનુષપણાના પર્યાયમાં પ્રયોજકત્વ વિશિષ્ટ કર્મત્વ, અલક્ષ્યભૂત મનુષ્યની આનુપૂર્વી આદિમાં વિદ્યમાન હોવાથી, અતિવ્યાપ્તિના વારણ માટે ‘પરિણતિ’ અર્થાત્ મનુષ્યત્વપર્યાયની પરિણતિમાં પ્રયોજક કર્મ એમ બોલવું; કેમ કે- આનુપૂર્વી પરિણામમાં અપ્રયોજક હોઈ પરિણામયોગ્યને (જીવને) તેના સ્થાનને પ્રાપ્ત કરાવનાર છે.
સ્થિતિવર્ણન- મનુષ્યગતિકર્મની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ પંદર કોડાકોડી સાગરોપમની છે. અબાધાકાળ પંદરસો વર્ષનો છે. જઘન્ય સ્થિતિ સાગરોપમના બે સાતીયા (સાતમો) ભાગ પલ્યોપમના અસંખ્યાત ભાગે ન્યૂન છે. અબાધાકાળ અંતર્મુહૂર્તનો છે.
मनुष्यानुपूर्वी वक्तुकामः प्रथममानुपूर्वीमादर्शयति—
I तत्र
वक्रगत्या स्वस्वोत्पत्तिस्थानं गच्छतो जीवस्यानुश्रेणि गतिनियामकं कर्म आनुपूर्वी |४| वक्रगत्येति । अयमत्र भाव:, जीवानां पुद्गलानाञ्च सर्वदिगवच्छेदेन गतिरस्ति । सा च स्वाभिमुखाकाशप्रदेशानां पंक्तिमनुसृत्यैव न विरुद्धदिगवच्छेदेन गतिः भवान्तरसंक्रान्त्यभिमुखो जीवो मन्दक्रियावत्त्वात्कर्मणो यानाकाशप्रदेशानवष्टभ्य शरीरवियोगं विदधाति प्रदेशान् तानेवाभिन्दन् देशान्तरं प्रयाति, विश्रेणिगर्त्यभावात् । त्रिधा च श्रेणिः, एकापूर्वापरायताकाशप्रदेश श्रेणिः, अनया च दक्षिणोत्तरायता, इतरा तूर्ध्वाध आयता, आलोकान्तम् । तास्वेव जीवानां पुद्गलानाञ्च गतिर्न ता विभिद्य कदाचिदपि ते प्रयान्ति । तत्र जीवः कर्मार्यत्तत्वाद्भवान्तरप्राप्तौ वक्रां गतिमपि प्रपद्यते भवान्तरसंक्रान्तौ ऋजुवक्रभेदेन गतेद्वैविध्यात् । वक्रगतौ च तावदेकद्वित्रिविग्रहरूपास्त्रिधा गतयो भवन्ति, आद्या द्विसमया, द्वितीया त्रिसमया तृतीया तु चतुस्समया भवति । तत्रर्जुगतौ गच्छतो यथा बलीवर्दस्य न नासारज्जुरपेक्षिता, अपि तु तस्य वक्रतया नेयत्व एव, तथैव ऋज्व्यां गतौ जनिस्थानं प्राप्तुरात्मनो नानुपूर्व्यपेक्षिता, किन्तु वक्रगत्यां प्रवृत्तस्य, तथा च वक्रया गत्या स्वस्वोत्पत्तिस्थानं गच्छतो जीवस्य श्रेण्यनुसारिगतिनियामककर्मत्वमानुपूर्व्या लक्षणम् । तत्र कर्मत्वानुक्तौ धर्मास्तिकायादावतिव्याप्तिः, वक्रगत्येत्यनुक्तौ ऋजुगत्यैवोत्पत्तिस्थानं प्राप्तुरात्मनः
९. यद्यपि जीवस्य विश्रेणिगतिरपि मेर्वादिप्रदक्षिणादिकाले दृष्टा तथापि भवान्तरसंक्रमे तथोर्ध्वलोकादधोधोलोकादूर्ध्वं तिर्यग्लोकादध ऊर्ध्वं वाऽनुश्रेण्येव गतिरिति भावः ॥ २. मुक्तानां गतेर्नियमेनावक्रत्वादुक्तं कर्मायत्तत्वादिति ॥
| SR No. | 022495 |
| Book Title | Tattvanyaya Vibhakar Part 01 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Labdhisuri, Bhadrankarsuri, Vikramsenvijay |
| Publisher | Labdhibhuvan Jain Sahitya Sadan |
| Publication Year | 2013 |
| Total Pages | 814 |
| Language | Sanskrit, Hindi |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 26 MB |