________________
૭૪
શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૫
સૂત્ર-૨૪
= શબ્દથી (પરસ્પર) અવિરોધી એવા વૃષ્ટિ અને દીપોઘોત વગેરે પુદ્ગલ પરિણામનું ગ્રહણ કરવું. (વૃષ્ટિ પૌદ્ગલિક છે), કારણ કે સ્પર્શનેન્દ્રિયથી તેના આલ્પાદિકનો અનુભવ કરાય છે. તેમજ દીપોઘોત પૌદ્ગલિક છે કારણ કે દીપકનો પ્રકાશ નજીકમાં હોય ત્યારે ઠંડીને દૂર કરતો હોવાથી આલ્હાદક છે અને સ્પર્શનેન્દ્રિયથી અનુભવ કરાય છે. ઇન્દ્રિય માત્રથી અનુભવ કરાય તે બધું પૌદ્ગલિક છે. આ પૌગલિક પરિણામો પરસ્પર અવિરોધી છે= એકબીજાને બાધક બનતા નથી.
બે સૂત્રોમાં કહેલા અર્થનો ઉપસંહાર કરતા ભાષ્યકાર કહે છે- સર્વ āતે ત્યાદિ સ્પર્શ, રસ, ગંધ, વર્ણ અને શબ્દ વગેરે પુદ્ગલોમાં જ હોય. કેમકે એ બધા પુદ્ગલના પરિણામ છે. આથી પરમાણુ વગેરે પુદ્ગલો સ્પર્શોદિવાળા છે. આનાથી ગુણ-ગુણીનો ભેદાભેદ સંબંધ કહ્યો, અર્થાત્ ગુણ-ગુણી કથંચિત્ ભિન્ન છે અને કથંચિત્ અભિન્ન છે. આ પૂર્વે (અ.૫ સૂ.૪ ની ટીકામાં) વિચાર્યું છે.
‘અત્રાહ’ ફત્યાદિ પ્રશ્ન– શબ્દાદિનું અને સ્પર્શાદિનું સૂત્ર જુદું કેમ કર્યું ? કારણ કે બંને સૂત્રો એક અર્થથી પ્રતિબદ્ધ છે, અર્થાત્ બંને સૂત્રોનો અર્થ એક છે.
ઉત્તર– બંને સૂત્રો એક અર્થથી પ્રતિબદ્ધ હોવા છતાં પૂર્વસૂત્રમાં કહેલા સ્પર્શાદિ (કેવળ=)એકલા પરમાણુઓમાં અને ચણુકાદિ સ્કંધોમાં પરિણામથી જ હોય છે. કારણ કે પ્રયોગાદિથી તે પ્રમાણે જોવામાં આવે છે. [પ્રયોગથી=જીવના પ્રયત્નથી. આદિ શબ્દથી સ્વાભાવિક રીતે. અણુઓમાં અને સ્કંધોમાં સ્વાભાવિક રીતે જ સ્પર્શાદ હોય છે પણ કેટલીક વસ્તુઓમાં જીવના પ્રયત્નથી સ્પર્શાદિ થાય છે.] બીજા સૂત્રમાં કહેલા શબ્દ વગેરે કંધોમાં જ હોય છે. સ્કંધોમાં પણ ચણુકાદિ સ્કંધોમાં નહિ પરંતુ અનેકાણુકાદિ સ્કંધોમાં હોય છે. વળી શબ્દાદિ સંઘાત અને ભેદોથી ઉત્પન્ન થતા હોવાથી અનેક નિમિત્તોવાળા છે. આથી અલગ બે સૂત્રો કર્યા છે. (૫-૨૪)
