________________
સૂત્ર-૧૬
શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૫
૨૯
किं न इत्याशङ्कापोहायाह - 'चरमे 'त्यादि चरमशरीरम् - अपश्चिमं तत् त्रिभागहीनत्वाच्च चरमशरीरत्रिभागोनावगाहित्वात् शुषिरापूरणतः सिद्धाનામિતિ ભાવનીયં -૬ા
ટીકાર્થ– આકાશ અને જીવના પ્રદેશો તુલ્ય હોવા છતાં દીપકની જેમ એક-બીજામાં પ્રવેશ ઇત્યાદિથી અવગાહભેદ થાય છે. આ પ્રમાણે સૂત્રનો સમુદિત અર્થ છે.
અવયવાર્થને તો ‘નીવસ્ય દિ' ઇત્યાદિથી કહે છે- પ્રદીપના પ્રદેશોની જેમ જીવના પ્રદેશોનો સંકોચ-વિકાસ સ્વીકારેલ છે. તદ્યથા ઇત્યાદિથી આ જ વિષયને કહે છે- તેલ, વાટ, અગ્નિરૂપ' ઉપાદાનથી અત્યંત વૃદ્ધિ પામેલ વિશિષ્ટ જ્વાળાસ્વરૂપ, પ્રતિબદ્ધપ્રભાના સમૂહરૂપ પરિવારવાળો દીપક વિશેષ પ્રકારની રચનાવાળી મોટી પણ કૂટાકાર શાળાને પ્રકાશિત કરે છે. જેણે પોતાના પરિવારનો ત્યાગ કર્યો નથી એવો દીપક નાની પણ કૂટાકાર શાળાને પ્રકાશિત કરે છે. એ પ્રમાણે માણિકાથી આવરાયેલો(=માણિકામાં રહેલો) દીપક માણિકાને પ્રકાશિત કરે છે. એ પ્રમાણે દ્રોણથી આવરાયેલો દીપક દ્રોણને પ્રકાશિત કરે છે. એ પ્રમાણે આઢકથી આવરાયેલો દીપક આઢકને પ્રકાશિત કરે છે. એ પ્રમાણે પ્રસ્થથી આવરાયેલો દીપક પ્રસ્થને પ્રકાશિત કરે છે. પાણિથી(=હાથથી) આવરાયેલો દીપક હાથને પ્રકાશિત કરે છે. માણિકા વગેરે માપના ભેદો છે. આ પ્રમાણે દૃષ્ટાંત છે.
અર્થનો ઉપનય આ પ્રમાણે છે- એ પ્રમાણે જ જેનું લક્ષણ પૂર્વે (પ્રસ્તુત અધ્યાયના પહેલા સૂત્રની ટીકામાં) કહ્યું છે તે પ્રદેશોનો કર્મની સહાયથી
૧. “તેલ, વાટ, અગ્નિરૂપ ઉપાદાનથી અત્યંત વૃદ્ધિ પામેલ” એમ કહેવાથી હેતુની સંપૂર્ણ સામગ્રીને કહી છે, અર્થાત્ પ્રદીપ પ્રકટાવવા માટે જે જે કારણો જોઇએ તે તે બધા કારણોને અહીં જણાવ્યા છે.
૨. પ્રાકૃત શબ્દકોષમાં કૂટાગારશાળા શબ્દનો “ષયંત્ર કરવા માટે બનાવેલું ઘર” એવો અર્થ જણાવ્યો છે.
૩. માણિકા એટલે આઠ પલના માપવાળું એક સાધન.
