________________
શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૫ સૂત્ર-૧૪ ટીકાર્થ– આને(=કયું દ્રવ્ય કેટલા લોકાકાશમાં રહે છે એ વિષયને) ઘણયોઃ ઈત્યાદિથી કહે છે- ધર્માસ્તિકાય-અધર્માસ્તિકાયનો ચૌદરાજ પ્રમાણ સંપૂર્ણ લોકાકાશમાં અવગાહ(=રહેવા માટેનું સ્થાન=જગ્યા) છે, અર્થાત્ આ બે દ્રવ્યો સંપૂર્ણ લોકાકાશમાં રહેલા છે. જેટલા સ્થાનમાં લોકાકાશ છે તેટલા જ સ્થાનમાં આ બે દ્રવ્યો પણ છે. આ અવગાહ અનાદિકાળથી છે(અમુક સમયથી થયો છે એવું નથી). પરસ્પર (સંયોગ)સંબંધના પરિણામથી અવગાહ અનાદિકાળથી છે. (પ-૧૩) પુદ્ગલના સ્થિતિક્ષેત્રની મર્યાદા
શાલિવુ માન્ય: પુતાના -૨૪ સૂત્રાર્થ– લોકાકાશના એક પ્રદેશથી આરંભી (લોકાકાશ પ્રમાણ) અસંખ્ય પ્રદેશોમાં પુદ્ગલદ્રવ્યનો(સ્કંધનો) અવગાહ ભાજ્ય છેઃ વિકલ્પ કરવા યોગ્ય છે. (પ-૧૪) __ भाष्यं- अप्रदेशसङ्ख्येयासङ्ख्येयानन्तप्रदेशानां पुद्गलानामेकादिष्वाकाशप्रदेशेषु भाज्योऽवगाहः । भाज्यो विभाष्यो विकल्प्य इत्यनर्थान्तरम् । तद्यथा-परमाणोरेकस्मिन्नेव प्रदेशे । व्यणुकस्यैकस्मिन् द्वयोश्च । त्र्यणुकस्यैकस्मिन् द्वयोस्त्रिषु च । एवं चतुरणुकादीनां सङ्ख्येयासङ्ख्येयप्रदेशस्यैकादिषु सङ्ख्येयेष्वसङ्ख्येयेषु च । अनन्तप्रदेशस्य a II-૨૪ો.
ભાષ્યાર્થ– પ્રદેશ રહિત, સંખ્યાતપ્રદેશવાળા, અસંખ્યાતપ્રદેશવાળા અને અનંતપ્રદેશવાળા પુદ્ગલોનું અવસ્થાન એક આકાશપ્રદેશ વગેરેમાં ભાજય છે=વિકલ્પ કરવા યોગ્ય છે. ભાજ્ય, વિભાષ્ય, વિકધ્ય એ શબ્દોનો એક અર્થ છે. તે આ પ્રમાણે- પરમાણુનું અવસ્થાન એક જ પ્રદેશમાં હોય ચણકનું અવસ્થાન એક કે બે આકાશપ્રદેશોમાં હોય, ચણકનું અવસ્થાન એક, બે કે ત્રણ આકાશપ્રદેશોમાં હોય એ પ્રમાણે ૧. અર્થાતુ આ બે દ્રવ્યો અને આકાશ એક જ સ્થાનમાં સમવાય સંબંધ વગેરે સંબંધથી નહિ
પરંતુ સંયોગ સંબંધથી રહેલા છે. આનો ભાવ એ થયો કે ઘટ અને ઘટના રૂપની જેમ નહિ કિંતુ દૂધ-પાણીની જેમ રહેલાં છે.
