________________
શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૫
સૂત્ર-૩ ક્યારેય પણ પાંચ સંખ્યાને અને પોતાના સ્વરૂપને છોડતા નથી. આ દ્રવ્યોને રૂપ નથી. રૂપ એટલે મૂર્તિ અને મૂર્તિના આશ્રયવાળા સ્પર્શ वगैरे. (५-3)
टीका- समुदायार्थः प्रकटः । अवयवार्थं त्वाह-'एतानी'त्यादिना एतानि द्रव्याणि धर्मादीनि नित्यानि भवन्ति, तद्भावाव्ययतया, नाप्रच्युतानुत्पन्नस्थिरैकस्वभावतया, इहोपपत्तिमाह-'तद्भावाव्ययं नित्यमिति वक्ष्यते, नैते धर्मादयः कदाचिद्धर्मादिभावं परित्यक्तवन्तः परित्यजन्ति परित्यक्ष्यन्ति चेति, अवस्थितार्थं परिव्याचष्टे-अवस्थितानि न न्यूनाधिकानि चेत्यर्थः, एतदेवाह-'न ही'त्यादिना, न हि यस्मात् कदाचित् कस्मिन् काले पञ्चत्वं सङ्ख्यामधिकृत्य भूतार्थत्वं स्वतत्त्वलक्षणं व्यभिचरन्ति, अतद्भावापत्त्या, अरूपिपदं व्याचष्टे-अरूपीणि च अपुद्गलद्रव्याणि, अत एवाह-नैषां रूपमस्तीति विशिष्टरूपप्रतिषेधोऽयं, तथा न समुदायप्रतिषेधः, किं तर्हि ?, आद्यानां चतुर्णां विद्वत्सदस्येकमूर्खभावेऽपि मौर्युनिषेधवत्, किमिदं रूपमित्याह-रूपं मूर्तिः रूपरसगन्धस्पर्शानां तथाविधविशिष्टैकपरिणतिरूपा चक्षुरादिग्राह्या, तथा चाह-मूर्त्याश्रयाश्च स्पर्शादयः, कदाचिदपि विशिष्टसंस्थानशून्यानामभावादिति ॥५-३||
ટીકાર્થ સૂત્રનો સમુદિત અર્થ સ્પષ્ટ છે. અવયવાર્થને તો ભાષ્યકાર "एतानि" त्याहिथी. छ- भास्तिय वगैरे द्रव्यो नित्य छे. हा નિત્યત્વ પોતાના સ્વરૂપથી રહિત ન બનવાના કારણે છે. અપ્રશ્રુત, અનુત્પન્ન અને સ્થિર એક સ્વરૂપની અપેક્ષાએ નથી.
અહીં યુક્તિને કહે છે- “પોતાના ભાવથી(=સ્વરૂપથી) રહિત ન બને . नित्य छ” (म.५ २.३०) झेम भाग ४. मा पस्तिय ૧. અહીં નિત્યત્વની પ્રરૂપણા દ્રવ્યાતિકનયની પ્રધાનતાની અપેક્ષાએ છે. દ્રવ્યાસિક અને પર્યાયાસ્તિક એ ઉભય નયની અપેક્ષાએ નિયત્વની વ્યાખ્યા આ પ્રમાણે છે- વસ્તુ ઉત્પન્ન થાય, નાશ પામે, છતાં સ્થિર રહેતુ=પોતાના મૂળ સ્વરૂપને ન છોડે) તે નિત્ય.
