________________
૧૫૨
શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૫ - સૂત્ર-૪૨ પ્રાપ્તિમાં અનુકૂળતા. ધર્માસ્તિકાય જનારના ગૃતિ ઉપકાર રૂપે પરિણમે છે. તે જ અવસ્થાવાળો નથી રહેતો. રૂપાંતરને પણ નથી જ પામતો. રૂપાંતરને પામે તો ઉપકારની સિદ્ધિ ન થાય. એ પ્રમાણે અધર્માસ્તિકાયાદિમાં પણ વિચારવું. બે અણુ તે જ અવસ્થામાં હોય તો કવણુક ન થાય. બે અણુ તે જ અવસ્થામાં(છૂટા બે અણુ સ્વરૂપે જ) નથી રહેતા. જો બે અણુ તે જ અવસ્થામાં રહે તો તેમાં(છૂટા બે અણુમાં) અહેતુત્વનો પ્રસંગ આવે, અર્થાત્ તે કોઇનું ય કારણ ન બને. (અણુ ચણકાદિનો હેતુ છે. દેખાતા ઘટાદિ કાર્યોમાં પરંપરાએ અનેક કારણો હોય છે. તેમાં અંતિમ જે કારણ તે અણુ છે. પણ જો તે અણુરૂપે જ રહે તો ચણુક વગેરે ન બને. આથી અણુ ચણક વગેરેનો હેતુ ન બને. આમ અણુમાં અહેતુત્વનો પ્રસંગ આવે.) (પ-૪૧).
भाष्यावतरणिका- स द्विविधः । ભાષ્યાવતરણિકાર્થ– તે પરિણામ બે પ્રકારનો છે.
टीकावतरणिका- स द्विविध इत्यादि सम्बन्धग्रन्थः, स परिणामो द्विविधः द्वे विधे यस्यासौ द्विविधः, के पुनस्ते ? इत्याह
ટીકાવતરણિકાર્થ–સ દિવિધ ઇત્યાદિ ગ્રંથ આગળના સૂત્રની સાથે સંબંધ જોડવા માટે છે. તે પરિણામ બે પ્રકારનો છે. તે બે પ્રકાર ક્યા છે એમ ગ્રંથકાર કહે છે– પરિણામના બે ભેદ– अनादिरादिमांश्च ॥५-४२॥ સૂત્રાર્થ– પરિણામ અનાદિમાન અને આદિમાન(=નવો બનતો) એમ બે પ્રકારે છે. (પ-૪૨)
भाष्यं- तत्रानादिररूपिषु धर्माधर्माकाशजीवेष्विति ॥५-४२॥ ભાષ્યાર્થ– તેમાં અનાદિ પરિણામ અરૂપી એવા ધર્માસ્તિકાય, અધર્માસ્તિકાય, આકાશ અને જીવોમાં હોય. (પ-૪૨)
